|
4) case:IT-tadbirkorlikni amalga oshirishning imkoniyatlari
Tadbirkorlikning mohiyati quyidagilar orqali oydinlashadi:
-tadbirkorlikning sub’ekti kim bo‘lishi mumkin? O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va «O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risida» gi Qonunga muvofiq, balog‘at yoshiga etgan har bir fuqaro o‘z mulki asosida yoki mulk egasining vakolati asosida o‘z ixtiyori bilan Qonunga zid bo‘lmagan faoliyat turi bilan shug‘ullanishi mumkin;
-yuqoridagi ta’rifda tadbirkorlikning yana bir tomoni, mazmuni ifoda etilgan bo‘lib, u mazmunan boy, xilma-xil ko‘rinishga ega. Tadbirkorlik faoliyatini tanlash, uni tashkil etish va rivojlantirish mohiyatan davlat, jamiyat ahamiyatiga molik ish bo‘lmasdan, balki erkin tanlanadigan faoliyatdir.
Tadbirkorlik faoliyatining uch turi va unga mos ravishda tadbirkorlarning 3 guruhini ko‘rsatishish mumkin:
1. YAngi mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat loyihasini tashkil etish. Tadbirkorlikning bu turi bilan intellektual mulk egalari - innovatsiya tadbirkorlari shug‘ullanadi.
2. Ishlab chiqarishni tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar, tovarni sotish, qayta sotish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar.
3. Maqsad jihatidan tadbirkorlikning quyidagi ikki turini ajratish mumkin:
a) foyda olishni, iqtisodiy samaraga erishishni maqsad qilganlar;
b) ijtimoiy samaraga (masalan, tabiat muhofazasi, yosh avlod tarbiyasi, sog‘liqni saqlash) erishishni maqsad qilganlar.
Tadbirkorlarga xos xususiyatlar quyidagilardan iborat:
-SHug‘ullanayotgan soha bo‘yicha ilm, bilimga egalik.
-Tavakkalchilikka asoslangan qarorlar qabul qilish bo‘yicha tashabbuskorlik qobiliyati.
-Iqtisodiy jarayonlar haqida chuqur fikrlay olish.
-Qonunlarga itoatkorlik.
-Innovatsion faollik.
-Maqsad sari intiluvchanlik.
-Tashkilotchilik.
-Tejamkorlik.
-O‘z so‘zining ustidan chiqish.
-Ruhiy poklik va halollik.
Bozor iqtisodiyotining muhim prinsipi iqtisodiy tanlov bo‘lib, bunga ko‘ra, eng tadbirkor, eng ishbilarmon, eng yaxshi ishlab chiqaruvchi, eng yaxshi xizmat ko‘rsatuvchi raqobatda yutib chiqadi. Iqtisodiy tanlovning o‘zi bo‘lishini belgilaydi. Totalitar iqtisodiy tizimda tanlov bo‘lmaganidan daromadlar bir tekisda taqsimlanib, kishilarni iqtisodiy jihatdan tenglashtirishga intilish etakchi o‘rinda turadi, boy bo‘lish taqiqlanadi, daromadlar ma’lum miqdor bilan cheklanadi. Natijada, yashirin iqtisodiyot vujudga keldi.
Tadbirkorlik bozor iktisodietiga xos iqtisodiy faoliyatdir. Boshkacha aytganda, u muayyan ijtimoiy-iqtisodiy natijaga erishish maqsadida tovarlar va xizmatlarni ishlab chikarish va ayirboshlashni tashkil etish buyicha mulkdorlarning yoki ular vakillarining ongli va maqsadli iqtisodiy faoliyatidir. “Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatini kafolatlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunida tadbirkorlikka kuyidagicha ta’rif berilgan: “Tadbirkorlik-mulkchilik sub’ektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy javobgarlik asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko‘rsatishdir”.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida katta e’tibor beriladigan omillardan biri tadbirkorlik qobiliyatidir.
Tadbirkor deb iqtisodiy resurslar, ya’ni ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi resurslarining, tabiiy resurslarning bir-biriga qo‘shilishini ta’minlaydigan, tashkilotchi, yangilikka intiluvchi, tashabbuskor, iqtisodiy va boshqa xavfdan, javobgarlikdan qo‘rqmaydigan kishilarga aytiladi. Bu xislatlar majmui esa tadbirkorlik qobiliyati deb yuritiladi.
Tadbirkorlikning mohiyati kuyidagilar orkali yanada oydinlashadi:
Birinchidan, tadbirkorlikning sub’ekti kim bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risidagi Qonunga muvofik balogat eshiga etgan xar bir fukaro o‘z mulki asosida eki mulk egasining vakolati asosida o‘z ixtier etgan Qonunga zid bulmagan faoliyat turi bilan shugullanishi mumkin.
Ikkinchidan, yukoridagi ta’rifda tadbirkorlikning yana bir tomoni mazmuni ifoda etilgan bo‘lib, u mazmunan boy, xilma xil kurinishiga ega. Tadbirkorlik faoliyatini tanlash, uni tashkil etish va rivojlantirish moxiyat jixatidan davlat, jamiyat axamiyatiga molik ish bulmasdan, balki erkin tanlanadigan faoliyatdir.
Tadbirkorlik faoliyatining uch turi va unga mos ravishda tadbirkorlarning 3 guruxini aloxida ko‘rsatish mumkin:
-yangi tovar yoki xizmat loyixasini tashkil etish. Tadbirkorlikning bu turi bilan intellektual mulk egalari innovatsiya tadbirkorlari shugullanadi;
-ishlab chikarishni tashkil etish bilan shugullanuvchi tadbirkorlar;
-tovarni sotish, qayta sotish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan shugullanuvchi tadbirkorlar.
Uchinchidan, maqsad jixatidan tadbirkorlikning ikki turini:
a) foyda olishni, iqtisodiy samaraga erishishni maqsad kilgan;
b) ijtimoiy samaraga (masalan, tabiat muxofazasi, yosh avlod tarbiyasi, soglikni saklash) erishishni maqsad kilgan turlarini ajratish mumkin.
Tadbirkorlarga xos xususiyatlar kuyidagilardan iborat:
SHugullanaetgan soxa buyicha ilm, bilimga egaligi.
Tavakkalchilikka asoslangan qarorlar qabul kilish buyicha tashabbuskorlik kobiliyati.
Iqtisodiy jaraenlarni chukur fikrlay olish.
Qonunlarga itoatkorligi.
Innovatsiyachilikning faolligi.
Maqsad sari intiluvchanlik.
Tashkilotchilik.
Tejamkor bo‘lishi.
O‘z so‘zining ustidan chikish.
Ruxiy poklik va xalolligi.
O‘z jamoasi uchun ko‘rashuvchanlik.
Tadbirkorlikni rivojlantirish uchun quyidagi shart-sharoitlar talab etiladi:
-Mulk munosabatlarining uygunlashuvi. Bozor iktisodieti sharoitida mulkiy munosabatlar uch jixat bilan belgilanadi:
-egalik kilish, ya’ni mulk egasi sifatida mulkka to‘la xukumronlik kilish: sotish, ijaraga berish, xadya etish;
foydalanib turish, ya’ni mulk egasining nazorati asosida ma’lum shart va to‘lov evaziga mulkdan vaktincha foydalanish;
operativ tezkor boshkarishni, yangi mulk egasining nazorati ostida resruslarni taksimlash va ishlab chikarishni tashkil etish buyicha mulkni boshkarish huquqini joriy etish.
Tadbirkorlarga o‘z kobiliyatini to‘la namoen etish uchun quyidagi iqtisodiy erkinliklarning berilishi:
- maxsulot assortimenti turlarini ava ishlab chikarish usulini tanlash erkinligi;
xamkorliklarngi mustakil tanlash;
-mablaglarni qonunga zid bulmagan soxalarga mustakil sarflash erkinligi va x.k.;
Bozorning ochikligi, ya’ni tovarlar, sarmoyalar, ma’lumotlar, ish kuchi, xom ashe xarakati uchun sun’iy goyalarning yukligi.
Bozor infratuzilmasining mavjudligi.
Bunga kuyidagilar kiradi:
-tijorat banklari;
-tovar, fond, mexnat, valyuta birjalari;
-tijorat tavakkalchiligi va mulk sug‘urtasi;
-ma’lumot va reklama manbalari, ommaviy axborot vositalari, aloqa vositalari;
-ekspert byurolari, sertifikat markazlari, bojxonalar, soliq nazorati tashkilotlari, arbitrajlar va x.k.
Tadbirkorlik uchun huququiy kafolatning mavjudligi, ya’ni tadbirkorlikni ximoyalovchi Qonunchilikning mavjudligi.
Yangi korxonalarga kadrlar tayyorlash, kredit olish, soliq to‘lash, tabiiy boyliklardan foydalanish buyicha davlat tomonidan berilgan imtiyozlar va x.k.
Do'stlaringiz bilan baham: |
