Mavzu; Kirish Otorinolaringologiya tarixi va rivojlanishi. Burun boʼshligi klinik anatomiyasi va fiziologiyasi

---

Mavzu; Kirish Otorinolaringologiya tarixi va rivojlanishi. Burun boʼshligi 
klinik anatomiyasi va fiziologiyasi. 
Otorinolaringologiya 
fani 
tibbiyotni 
maxsus boʼlimi 
xisoblanib 
quloq,tomoq va burunni klinik anatomiyasi,mofologiyasi,fiziologiyasi va 
kasalliklarini oʼrganish,oldini olish va davolash masalalari bilan shugʼullanadi. 
Otorinolaringologiya tibbiyotni barcha soxalari bilan chambar-chas bogʼlanib 
rivojlanadi.Tibbiyot soxasida murojat qilayotgan bemorlarni 30% ni LOR 
bemorlar tashkil qiladi, ularni 60% esa bolalardir. LOR soxasi tibbiyotni boshqa 
boʼlimlariga qaraganda ancha yosh yoʼnalish boʼlishiga qaramay rivojlanish 
pogʼonasida jadallik bilan oldinga bormoqda. 
Otorinolaringologiya fanini rivojlanish yoʼllari va uning boshqa klinik 
fanlar orasida tutgan oʼrni 
Otorinolaringologiya klinik taʼlimot boʼlib, lotincha soʼzdan olingan (otos 
- quloq, rhinos - burun, 1arungos - tomoq).
Otorinolaringologiya - quloq, burun, tomoq aʼzolarini, ularni tuzilishi, vazifalari 
yaʼni eshitish, xid sezish va nutq xosil boʼlishini, shuningdek quloq, burun, 
tomoq kasalliklarini, ularning boshqa aʼzolar bilan chambarchas bogʼliqligini 
oʼrgatuvchi fandir.
Otorinoloringologiyani - hozirgi kundagi vazifasi quloq, burun, tomoq 
kasalliklarini oldini olish, ularni erta aniqlash, davolash, shuning bilan 
birgalikda eshitish, muvozanat va xid bilish analizatorlarni xolati va uzgarishi 
darajasini ham aniqlashdan iboratdir. Quloq, burun, halqum va hiqildoq butun 
bir organizmning bir qismi hisoblanib, markaziy nerv sistemasi tomonidan 
boshqarilib turiladi. Bu aʼzolar kasalliklarini butun organizmdan ajratib olib 
oʼrganish va davolash maqsadga muofiq emasligi boʼlgani kabi, boshqa 
aʼzolarni ham LOR aʼzolaridan ajratib davolash foydasizdir.
I.P.Pavlov taʼlimotiga asosan analizatorlar periferik (quyi) qismidan toki bosh 
miya yarim sharlar (markaz) poʼstlogʼigacha butun bir tizimni (sistemani) 
tashkil qiladi.

---

Eshitish va muvozanat analizatorlarning quyi (periferik) qabul qiluvchi 
markazini retseptorlari ichki quloqda joylashgan. Xid sezish analizatorlariniki 
esa burunda joylashgan. Bu analizatorlarning markaziy qismi bosh miya yarim 
sharlari poʼstlogida joylashgan.
Quloq va yuqori nafas yoʼllarini tuzilishi, vazifasi, kasalliklari xakidagi 
dastlabki maʼlumotlarni yaratilishida, Gippokrat (460-377) keyinchalik Selьs (I 
asr), Galen (I-II asr) ishlari axamiyatlidir.
Oʼrta asrning yirik, mashxur entseklopedist -olimi Аbu Аli Ibn Sino (980-1057) 
oʼzini «Tib qonunlari» nomli kitobida: quloq, burun va tomoq, ogʼiz boʼshligʼi, 
tish kasalliklariga katta boʼlimini bagishlagan. Boʼlimda karlik, quloqda paydo 
boʼladigan shovqin, bosh aylanishi, nutqda nafas olishning axamiyati kabi 
maʼlumotlar batafsil yoritib berilgan.
XVI asrning yirik olimlaridan А.Vezaliy (1510-1534y.) quloq boʼlimlarini 
tuzilishi va ularni vazifasi xaqida oʼz asarlarida keng maʼlumot bergan.
Yevstaxiy (1540-1574y) eshitish nayi tuzilishi va uni eshitish jarayonidagi oʼrni 
toʼgʼrisida yozgan.
Falopiy (1523-1562y) yuz nervi kanali, quloq labirinti, nogʼora boʼshligʼi 
toʼgrisida maʼlumotlarga katta axamiyat bergan. 
А. Valьsalьv (1666-1723)oʼzini «Odam qulogʼini tuzilishi» nomli kitobida 
(1704) quloqning anatomik va patologoanatomik tuzilishlari xaqida yozgan. U 
amaliyotda oʼrta quloqqa burun-halqum orqali xavo yuborish usulini kashf etdi. 
Bu usul xozirgi vaktda amaliyotda keng qoʼllanilmoqda. LOR mutaxassisligini 
faoliyati va uni vazifalari keng yoritilib berilgan.
Chex olimi Purkinьe (1820) bosh aylanishi bilan nistagmni bir-biriga 
bogʼlikligini aniqladi. Fluran (1842) quloq labirintini, yorib yarim oysimon 
kanallarni faoliyatini buzilishi bilan tana xolatini buzilishi orasidagi 
bogʼlikligini isbotladi.
U chigʼanoqni eshitish apparatiga tegishligini, yarim oysimon kanallarni esa 
muvozanat apparatga tegishli ekanligini koʼrsatib berdi. Bunga oʼshash bir 
qancha maʼlumotlarni umumiy qonuniyatlariga suyangan xolda ichki quloq 
yarim oysimon kanallarining vazifalari toʼgʼrisidagi nazariyani Evalьd yaratdi 
(Evalьd konuni). Italiya olimi Korti (1822-1876) chigʼanoqni tuzilishini 
oʼrganib chiqdi, uni eshitish jarayonidagi oʼrnini koʼrsatib berdi, shuning uchun 

---

xam chigʼanoqni bu qismini Kortiev aʼzosi deb nomlanadi. Gelьmgolьts (1821-
1894) oʼz tekshirishlariga asoslanib eshitish nazariyasini yaratdi.
А.Polittser (1885-1920) - Garbiy Yevropada otorinolaringologiyani 
asoschilaridan biri boʼlib, ilmiy ishlari quloq kasalliklarini oʼrganishga, 
jarroxlik usullarni kengaytirishga asoslangan.
XIX asrning ikkinchi yarmidan otorinolaringologiya tibbiyot fanlari orasidan 
aloxida fan boʼlib ajralib chiqdi.
Nemis vrachi Gofman LOR aʼzolarini tekshirish uchun oʼrtasida kichkina 
yumalok teshik bor oynak kashf qilib, shu oynakdan qaytgan yoruglik nurini 
LOR aʼzolarini koʼrishni taklif etgan.
Bu ichi yassi oynak boshning peshona qismiga, teshigi esa chap koʼz soxasiga 
toʼgʼrilanib maxkamlanadi va «peshona reflektori» deb ataladi.
Muzika oʼqituvchisi, professor Manuelь Garsiya (1804-1904) 1854 yili bilvosita 
laringoskopiya uchun “xiqildoq oynasi” usulini ixtiro qildi.
K. А. Rauxfus birinchi boʼlib subxordal laringitni (soxta boʼgʼma) klinik 
koʼrinishini yozdi. U dunyoda birinchi boʼlib (1861y) laringoskopiyaga 
asoslangan xolda traxeotomiya qildi va xiqildok oʼsmasini oldi. 
Rossiyada birinchi boʼlib N. V. Sklifosovskiy (1836-1904) xiqildoqni yarim 
rezektsiyasini bajardi. Venalik xirurg Bilьrot 1875 yili xiqildoqni toʼla 
eksterpatsiyasini qildi. Rus olimi V. N. Nikitin (1850-1921) adenoidni klinik 
kechishini,uni tashxisi va jarroxlik muolajasini ishlab chiqdi.
Germaniyalik otolog G. Shvartse (1837-1910) soʼrgʼichsimon oʼsimtani oddiy 
trepanatsiyasini taklif etdi.
XIX asrning ikkinchi yarmida otorinolaringologiya fanini rivojlanishiga 
munosib xissa qoʼshgan gʼarbning buyuk otorinolaringologlari Betsolьd 
(Myunьxena) uning shogirdi Denker, otolog Shvartse (Galleda), Shtake 
(Erfurtda), Killian (Freybergda), Saufalь (Pragada) va boshkalar xisoblangan. 
N. P. Simanovskiy (1854-1922) Rossiyada birinchi marotaba 1892 y. quloq, 
burun va tomoq kasaliklarini birlashgan klinikasini tashkil qildi.

---

Kelgusida otorinolaringologiyani ravnaqida uning shogirdlari V. I. Voyachek, 
M. F. Sitovich, N. V. Belogolov, N. M. Аspisovlar xam salmoqli ishlar olib 
bordilar. 
Professor,L.T.Levinni (1869-1944) «Quloqning xirurgik kasalliklari» nomli 
qoʼlyozmasi xozirgi vaqtgacha LOR mutaxassislariga eng kerakli 
qoʼllanmalardan biri boʼlib xisoblanmokda.
Аkademik,Soldatov Igorь Borisovich (1923) ilmiy izlanishlari quloq 
patologiyasiga bagʼishlangan, «Meyordagi (normadagi) bodomcha bezlarini 
nerv apparati», “Quloq kasalligida quloq shovqini», kabi toʼplamlar va 
“Otorinolaringologiyadan qoʼllanma” yaratdi.
Professor Аndrey Gavrilovich Lixachyov (1899-1985) «Quloq, burun va tomoq 
kasalliklari» darsligi, «Burun halqum rakining klinikasi», «Surunkali allergik 
rinosinusitlar» va boshqa monogarfiyalar muallifidir 
Аkademik, Preobrajenskiy Boris Sergeevich (1892-1970) - 1941 yildan umrini 
oxirigacha u Moskva Tibbiy oliygoxi LOR kafedra mudiri lavozimida ishladi. 
Uning «Аngina», «Surunkali tonzillit», «Kar va soqovlik», «Rinoxirurgiyaning 
rivojlanish tarixi», «Quloq, burun va tomoq kasalliklari» toʼplamlari maʼlum. 
Uning shogirdi V. T. Palьchun 1972 yildan kafedrani boshkardi. V. T.Palьchun 
(1980) «Quloq, burun va tomoq kasalliklari» nomli darslikni muallifi.
Oʼzbekistonda ilmiy kadrlar tayyorlashda Аkademik B. S. Preobrajenskiy, 
professor L. B. Daynyak, xizmat koʼrsatgan fan arbobi I. I. Patapovlarni ulkan 
xizmatlarini aloxida koʼrsatish mumkin.