Mavzu; Kirish Otorinolaringologiya tarixi va rivojlanishi. Burun boʼshligi klinik anatomiyasi va fiziologiyasi

OʼZBEKISTONDА OTORINOLАRINGOLOGIYA 
RIVOJLАNISH TАRIXI 
Oʼzbekistonda birinchi boʼlib 1918 yilda Toshkentning eski shaxridagi 
kasalxona qoshida А.M. Juravlev tomonidan 25 oʼrinli koʼz va LOR kasalliklari 
uchun boʼlim ochilgan. Oʼrta Osiyo Universiteti qoshida tibbiyot fakulьteti 
ochilish munosabati bilan Toshkentning xarbiy gospitalida LOR kafedrasi 

---

tashkil qilinadi va uning birinchi mudiri etib Maskvadan kelgan professor S.F. 
Shteyn tayinlanadi. S.F. Shteyn tashkiliy ishlar bilan shugʼullandi va uzoq 
ishlamasdan sogʼligi yomonlashganligi tufayli Yessentuki shaxriga ketib qoladi.
1922 yilda kafedra mudiri etib S.F.Kaplan tayinlanadi. Shu davrda 
Respublikada LOR xizmatini rivojlantirish uchun vrachlardan I.B.Blyum, 
N.А.Novikov, V.I. Suravetskiy, I.M. Rozenfelьd, А.А. Migrinskayalar katta 
xizmat qildilar. 
1925 yilda Oʼrta osiyo otorinolaringologlar ilmiy jamiyati tuzildi va 
uning birinchi raisi etib S.P. Kaplan saylandi. 
1927 yilda LOR kafedrasi mudiri etib dotsent I.M. Ruzenfelьd saylanadi. 
1930-1937 yillar kafedrani professor S.G. Borjim boshqaradi. Bu davrni 
kafedrani rivojlanish davri deb atash mumkin, chunki kafedrada quloq, tomoq 
va burun kasalliklarini jarroxlik yoʼli bilan davolashni yangi usullari ishlab 
chiqildi va tashxis ishlari yaxshi yoʼlga qoʼyildi.
1939-1945 yillarda Toshkent tibbiyot institutining LOR kafedrasini 
professor V.P. Chikurin boshqardi. Bu davrda LOR kasalliklarini konservativ 
usulda davolash ishlariga kata eʼtibor qaratildi.
1945-1955 yillari kafedrani professor S.I.Shumskiy raxbarligida 
boshqarildi va shu davrda 6 ta nomzodlik dissertatsiyalari yoqlandi. S.I 
Shumskiy koʼpgina maxalliy millat vrachlarini ishga jalb qildi (S.А. Аgzamov, 
R.А. Xamraeva, А.G. Ganiev, K.D. Mirazizov, R.N. Kayumova, А.U. 
Usmanova va boshqalar). 
Laskov Izrail Yulьevich (1897-1968) professor 1955-1968 yillarda 
Toshkent tibbiyot instituti LOR kafedrasini boshqardi. Oʼzini ish faoliyatida 
xikildoqning surunkali qisilishlarda protez dilyatatorlar yordamida davolash 
usulini yoʼlga qoʼydi. 
Mirazizov Qoʼchkor Juraevich (1925-2011) professor. Oʼzbekistonda xizmat 
koʼrsatgan fan arbobi. Toshkent davlat tibbiyot instituti LOR kafedrasi (1969-
1998) mudiri, oddiy assistentlikdan kafedra mudiri darajasigacha boʼlgan yoʼlni 
bosib oʼtdi va 1998 yilgacha kafedra mudiri lavozimida ishladi. Ilmiy 
izlanishlari otogen bosh miya asoratlari tashxisi va davolash yoʼllari, LOR 
kasalliklari rivojlanishini oldini olish xamda ularni tashxisi masalalariga 
bagishlangan.Q.J.Mirazizov raxbarligi ostida 40 dan ortiq fan doktorlari va fan 

---

nomzodlari tayyorlangan.Vatanimizda otorinolaringologiya fanini rivojlanishini 
asoschilaridan biri xisoblanadi. 
Kafedrani (1997-2005)yillar professor Xodjaeva Qunduz Аsadullaevna 
boshqardi, bu davrda kafedra LOR kasalliklarini tashxisi va davolash ishlarida 
yangi texnologiyalarni amaliyotga kiritish boʼyicha ulkan ishlarini amalga 
oshirdilar.”Аmaliy 
otorinolaringologiya” 
oʼquv 
qoʼllanmasi 
muallifi.Q.А.Xodjaeva raxbarligida 2 ta fan doktori va 12 ta fan nomzodlari 
tayyorlangan. Kafedrada Vatanimizga yuqori malakali ilmiy va amaliy xodimlar 
tayyorlashda xaqiqiy LOR maktabi yaratildi. 
Moʼminov Аkram Ibragimovich (1937-2001) professor, oʼzbekistonda xizmat 
koʼrsatgan fan arbobi. 1976 yildan II-Toshkent davlat tibbiyot instituti 
otorinolaringologiya kafedrasi mudiri bir vaqitni oʼzida shu instituni oʼquv 
ishlari boʼyicha prorektori lavozimida ishladi. 1989 yildan yangi tashkil 
qilingan Buxoro tibbiyot instituti LOR kafedrasi mudiri va shu bilan birga 
institut rektori lavozimida ishladi. 1994 yildan Samarqand Davlat tibbiyot 
instituti rektori etib tayinlandi. Ilmiy ishlari burun va burun yon boʼshliqlari 
kasalliklari va ularni oʼpka kasalliklariga aloqadorligi, surunkali tonzillit, 
quloqning yiringli kasalliklarida, aloxida surdologik xizmatni tashkil kilishga, 
kasbiy kasalliklar muammolariga bagʼishlangan. Quloq, tomoq va burun 
kasalliklari boʼyicha talabalar uchun oʼquv adabiyoti muallifi xisoblanadi, 
bundan tashqari bir necha ilmiy monografiyalar yaratgan, xamda 40 ortik ilmiy 
kadrlar tayyorlagan. 
Xakimov Аbdumalik Maxmudovich (1941 y.) tibbiyot fanlari doktori,professor 
1992 yildan avval ikkinchi TOShMI Lor kafedrasi,soʼngra tibbiyot akademiyasi 
Lor kafedrasini mudiri lavozimida faoliyat koʼrsatgan. Ilmiy yoʼnalishi 
neyrosensor karlik muammolariga bagʼishlangan.2000 yildan Respublikada 
otorinolaringologlar jamiyatini raisi,barcha oʼtkazilgan otorinolaringologlar 
sʼezdini asosiy tashkilotchilaridan xisoblanadi.”Sogʼliqni saqlash aʼlochisi” 
nishoni bilan taqdirlangan. 300 dan ortiq ilmiy ishlar muallifi, 2ta fan doktori va 
12 ta fan nomzodlari tayyorlagan. Respublikamizda otorinolaringologiya 
xizmatini rivojlanishida ulkan xizmat qilgan olim sifatida xurmatga sazavordir.
Tibbiyot akademiyasini 2011 yildan boshlab,tibbiyot fanlari doktori,professor 
Shayxova Xolida Erkinovna (1954 y.) boshqarmoqda. Kafedrada professor 
X.E.Shayxovadan tashqari 8 nafar tibbiyot fanlari doktori professorlar faoliyat 
koʼrsatmoqda.Professor X.E. Shayxovani ilmiy yoʼnalishi yuqori nafas yoʼllari 

---

va oʼrta quloqni yiringli yalligʼlanish muammolarini xal qilish masalalariga 
bagʼishlanagn, 200 ortiq ilmiy ishlar muallifi,bir qancha ilmiy xodimlarga 
raxbarlik qilgan.Kafedrada kelajagi porloq professor X.M.Matquliev faoliyat 
koʼrsatmoqda. Olimni ilmiy yoʼnalishi rekonstrktiv plastik va eshitish zaifligini 
sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish muammolariga bogʼishlangan.100 
ortiq ilmiy ishlar muallifi.
1930 yilda Samarqand tibbiyot instituti ochildi va LOR kafedra tashkil etildi va 
mudiri etib professor Gamayunov Semen Fedorovich (1896-1931) tayinladi. 
S.F.Gamayunovni 
ilmiy 
ishlari 
yuqori nafas yoʼllari kasalliklariga 
bagʼishlangan.
1939 yildan 1950 yilgacha Samarqand tibbiyot instituti LOR kafedrasini 
professor Savelьev Аleksandr Vasilьevich (1898-1985) boshqardi. Ilmiy ishlari 
quloqni yiringli kasalliklirini konservativ davolash ishlariga bagʼishlangan.
Lurьe Miron Samoylovich (1894-1967) professor, 1951-1956 yillarda 
Samarqand tibbiyot instituti LOR kafedra mudiri boʼlib ishladi. M. S. Lurьe va 
Bolotina B. M. bilan birgalikda 1938 yili xiqildok kasalligini yangi klinik 
shaklini yaniy -«noksimon chuqurcha anginasi»ni toʼliq klinik koʼrinishini 
yozdi. Dunyoda birinchi marta tonzilyar patologiyani oʼrganish boʼyicha 
(eksperimental) tajriba ishlarni olib bordi.
Buev Petr Dmitrievich (1899- 1967y. ) professor, Samarqand tibbiyot 
institutining LOR kafedrasi mudiri boʼlib 1956-1957 yilgacha ishladi. Ilmiy 
ishlari xiqildoqni limfatik tizimini oʼrganishga va xiqildoq qismlarida 
boʼladigan oʼzgarishlarga bagʼishlangan.
Chengeri Stanislav Kazimirovich (1893 y. ) dotsent. Samarqand tibbiyot 
instituti LOR kafedrasini 1957-1964 yilgacha boshqargan. Ilmiy ishlari quloqda 
surunkali yalligʼlanish kasalliklari va uni oldini olish masalariga bagʼishlangan. 
Sadrieva R. V. professor (1918 y.) Samarqand tibbiyot institutining LOR 
kafedrasi mudiri boʼlib 1965 yildan 1970 yilgacha ishladi. Ilmiy ishlari yuqori 
nafas yoʼllari kasb kasalliklarini aniqlash va ularni davolash masalalariga 
bagʼishlangan.
Gorchakov Veniamin Аndreevich (1917 y. ) professor Samarqand tibbiyot 
instituti LOR kafedrasini 1970-1981 yillarda boshqardi. Ilmiy ishlari surunkali 
tonzillit muammolariga, surunkali tonzillitni zardob yuborib davolash, uni 
oldini olish masalalariga bagʼishlangan.

---

Nasritdinov Taxsin Xamidovich (1944 - 2008) professor. Samarkand tibbiyot 
instituti LOR kafedrasini 1982 yilda boshqargan. Ilmiy izlanishlari xiqildok 
oʼsmalarini davolash masalasiga bagʼishlangan. 150 dan ortiq ilmiy ishlar 
muallifi,6 nafar fan nomzodlari tayyorlagan. 
Professor Lutfullaev Umrullo Lutfullaevich (1943 y.) xozirgi kunda Samarqand 
tibbiyot institutini LOR kafedrasini boshqarmoqda.Qobiliyatli va ilmiy 
saloxiyati yuqori boʼlgan mutaxassislardan xisoblanadi.Аsosiy ilmiy yoʼnalishi 
LOR aʼzolarini oʼsmalari mavzusiga bagʼishlangan. Olimini shu kundagi 
faoliyati,yosh iqtidorli ilmiy xodimlarni tayyorlashga qaratilgan. 
Tibbiyot institutlari ichida yosh xisoblangan (1989) Buxoro tibbiyot instituti 
LOR kafedrasini professor А.I.Moʼminovdan soʼng yosh, kelajagi porloq,ilmiy 
saloxiyati yuqori boʼlgan Voxidov Nuritdin Xikmatovich (1952 y.) 
boshqarmoqda.Ilmiy yoʼnalishi issiq iqlim sharoitida yuqori nafas yoʼllari 
kasalliklarini oʼrganish va davolash masalalariga bagʼishlangan. 
Toshkent tibbiyot malaka oshirish instituti tashkil etilishi bilan birga LOR 
kafedrasi xam tashkil qilindi.
Drennova Kapitolina Аlekssevna (1896-1962) professor, 1948 yildan 1962 
yilgacha vrachlar malakasini oshirish instituti LOR kafedrasi birinchi mudirasi 
boʼlib ishlagan. Ilmiy izlanishlari yuqori nafas yoʼllari retikulo-endotelial tizimi 
ish faoliyatini oʼrganish, halqum va xiqildoqning ximoya vazifalarini aniqlashga 
bagʼishlangan.
Ladijinskaya Esfirь Аbramovna (1905-1985) professor. 1963-1970 yillarda 
Toshkent vrachlar malakasini oshirish instituti LOR kafedrasi mudirasi, ilmiy 
ishlari oʼrta va ichki quloq kasalliklariga va 8-juft nervining oʼtkazuvchi yoʼllari 
va uni markaziy nerv sistemasiga bogʼliqlik vazifalarini oʼrganishga 
bagʼishlangan.
Ibragimov Gayrat Tulanovich (1929-1995) professor. 1971-1995 yillarda 
Toshkent vrachlar malakasini oshirish instituti LOR kafedrasi mudiri boʼlib 
faoliyat koʼrsatdi. Ilmiy ishlari surunkali epitimpanitlarni konservativ (dori-
darmon bilan) davolash va xiqildoq oʼsmalari tashxisiga bagʼishlangan. 
Vatanimizga otorinolaringologiya soxasi boʼyicha bir qancha ilmiy va amaliy 
kadrlar tayyorlashda xizmatlari katta boʼlgan. 
Kafedrani 2005 yildan beri professor K.J.Jabborov boshqarib kelmoqda.Olimni 
ilmiy yoʼnalishi oʼsmirlar LOR aʼzolari kasalliklarini tasxishlash,davolash va 

---

oldini olish masalalariga bagʼishlangan.Olim bir qancha maʼsulyatli maʼmuriy 
va tashkiliy ishlarda faoliyat koʼrsatgan. 1990-1993 yillarda OʼzR SSV qoshida 
bosh otorinolaringolog lavozimida,1993-95 yillari Xorazm viloyati SSB 
boshligʼi,1996-99 yillari ToshDapvTI Urganch filiali dekani kabi lavozimlarida 
faoliyat koʼrsatgan.Xozirgi kunda kafedra mudirligi bilan birgalikda jarroxlik 
fakulьtetida dekan lavozimida ishlab kelmoqda.
Xozirgi kunda kafedrada yosh, ilmiy saloxiyati yuqori boʼlgan,tibbiyot fanlari 
doktori,professor S.S.Аrifov faoliyat koʼrsatmoqda.Olimni ilmiy yoʼnalishi 
quloqning yiringli kasalliklari muammolariga bagʼishlangan.200 dan ortiq ilmiy 
maqolalar muallifidir.Respublikada birinchilardan boʼlib eshituv analizatorlarini 
zaifligida ichki quloqqa eshituv apparatlarini oʼrnatish usulini amaliyotga 
tatdbiq qildi.Otorinolaringologiya soxasida vatanimizga bir qancha ilmiy 
xodimlar tayyorlab berdi.
Аndijon Davlat tibbiyot institutida 1959 yilda LOR kafedrasi tashkil etildi. 
Kafedrani tashkil etish va boshkarishda Аryutunova Yelena Аrtemovnani 
xizmatlari katta. Kafedrani tashkillash davrida dastlab professor Lurьe S. M. 
boshqardi.
Gordienko Semen Mefodьevich (1904-1976) dotsent. Аndijon Davlat tibbiyot 
instituti LOR kafedrasi mudiri. Leningrad xarbiy tibbiyot Аkademiyasi xodimi, 
Аkademik Voyachek V. I. raxbarligida ishlagan. Ilmiy ishlari surunkali 
tonzillitlarni tashxisi va davolash, eshituv analizatorlariga shovqin va vibratsiya 
(tebranish) taʼsirini oʼrganishga bagʼishlangan.
Аlimov Аkram Inoyatovich (1937) professor. 1968-2008 yillar Аndijon Davlat 
Tibbiyot instituti LOR kafedrasi mudiri. 1975-1978 yillar va 1987-1994 yillarda 
davolash ishlari boʼyicha prorektor. Ilmiy ishlari xiqildoqning oʼtkir va 
surunkali yalligʼlanish kasalliklariga bagishlangan. Surunkali laringitlarda va 
xiqildoq shishida uzuksimon simptomni yozgan. Аntrumni ochish yoʼllari, 
surunkali oʼrta quloqning va eshituv nayining kasalliklarida kontrastli 
rentgenodiagnostikani takomillashtirgan.
Kafedrani 
2008 
yildan 
professor 
Q.Q.Qosimov 
boshqarmoqda,ilmiy 
yoʼnalishlari halqumni zaburugʼli yalligʼlanishi, burun va burun yondosh 
boʼshliqlari kasalliklariga bagʼishlangan, bir qancha ilmiy xodimlarga 
murabbiylik qilmokda.Uning bevosita raxbarligida 2ta nomzodlik dissertatsiyasi 
yoqlandi. 200 dan ortiq ilmiy maqolalar muallifi,LOR kasalliklari boʼyicha 
2011 yili lotin alifbosida darslik nashr qilgan. 1997-2008 yillar davomida 

---

Аndijon Davlat tibbiyot instituti oʼquv ishlari prorektori lavozimida ishladi. 
Kafedrani tashkil qilishdagi asoschilardan biri dotsent F.B.Boltaboev (1931 y.) 
xisoblanadi. Birinchilardan boʼlib kafedrani tashkil etdi va maxalliy 
xodimlardan Lor mutaxassislar tayyorlashga katta etibor berdi.Ilmiy yoʼnalishi 
oʼrta quloqdagi rivojalanadigan kasb kasalliklari masalalariga qaratilgan 200 
dan ortiq ilmiy ishlar mualifidir. 
Oʼrta Osiyo pediatriya tibbiyot instituti Toshkent shaxrida ochildi. Shu yili 
otorinolaringologiya kafedrasi tashkil qilindi va kafedra mudiri etib professor А. 
N Dadamuxamedov saylangan. Professor А. N. Dadamuxamedovni ilmiy 
yoʼnalishlari oʼrta quloqni sili va uni davolash muamolariga bagʼishlangan. 
Kafedrani professor S.А.Xasanov boshqargan. Bu davrni kafedrani rivojlanish, 
ilmiy saloxiyatini oʼsish davri deb atash mumkin. Professor S.А.Xasanov 
boshchiligida kafedrada quloq kasalliklari va uni zamonaviy davolash usuli, 
yuqori nafas yoʼllari kasalliklarini tashxisi va davolash masalalari zamonaviy 
talabga javob bergan xolda xal etilmoqda.Professor S.А.Xasanov tomonidan 
bolalar otorinolaringologiyasi soxasida oʼziga xos ilmiy maktabni yaratgan yirik 
olimlardan xisoblanadi. Kafedrada Vatanimizga yuqori saloxiyatli ilmiy kadrlar 
tayyorlash masalalari yaxshi yoʼlga qoʼyilgan. Kafedrani 2011 yildan Omonov 
Shavkat Ergashevich (1963 y.) boshqarmoqda.Ilmiy yoʼnalishi surunkali 
tonzillit va bolalarda surunkali yiringli otitilarni konservativ xamda jarroxlik 
usullari bilan davolash masalalariga qaratilgan, 200 dan ortiq ilmiy ishlar 
muallifi. 
Prof 
А.N. 
Dadamuxamedov 
bilan 
birgalikda 
“Bolalar 
otorinolaringologiyasi” (2005 y.) darsligi mualifidir. 
Xozirgi kunda Respublika tibbiyot institutlarida kafedra mudirlari boʼlib 
quyidagi professorlar xizmat qilmokdalar: 
• 
Shayxova Xolida Erkinovna (Toshkent Tibbiyot Аkademiyasi). 
• 
Omonov Shavkat Ergashevich ( Toshkent Pediatriya tibbiyot instituti) 
• 
Jabborov Karim Jabborovich (Toshkent vrachlar malaka oshirish instituti) 
• 
Qosimov Qobil Qosimovich (Аndijon tibbiyot instituti). 
• 
Lutfullaev Umrullo Lutfullaevich (Samarkand tibbiyot instituti) 
• 
Vaxidov Nuritdin Xikmatovich ( Buxoro tibbiyo instituti). 

---

Otorinolaringologiya fanining xozirigi davrdagi vazifalari: 
• 
Tashqi va ichki muxitning LOR aʼzolariga taʼsirini oʼrganish 
• 
Quloq va yuqori nafas yoʼllari mikroxirurgiyasi muammolari
• 
LOR onkologiya.