M. V. Lomonosovning Atom-malekulyar talimotini tushuntiring

1. Kimyoning asosiy qonunlari. Madda massasining saqlanish qonuni, tarkibning doimiylik qonuni, karrali nisbatlar qonuni, ekvivalentlik qonuni va uning matematik ifodasi ?

Modda massasining saqlanish qonuni: “kimyoviy reaksiyaga kirishgan moddalar massalarining yig’indisi reaksiya mahsulotlari yig’indisiga teng”

Tarkibning doimiylik qonuni: “Kimyoviy brikma qanday usulda olinmasin bir xil elementlardan tarkib topadi, ularning massasi o’zgarmas nisbatda bo’ladi”

Ekvivalentlar qonuni: har bir elementning 8 massa qism kislarod yoki 1,008 massa qism vadarod bilan birika oladigan miqdoriga aytiladi.

Karrali nisbatlar qonuni: Ikki element o’zaro birikib , bir birikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir necha elementlarning massa miqdoriga to’g’ri keladigan ikkinchi element miqdori o’zaro oddiy karrali sonlar nisbatida bo’ladi.

2 M.V. Lomonosovning Atom-malekulyar talimotini tushuntiring.

Atom-malekulalar talimotini kimyoga birinchi bo’lib M.V.Lomonosov tatbiq etdi va uni rivojlantirdi. Lomonosov talimotining mohiyatini quyidagi qoidalar bilan bayon qilish mumkun : 1) Barcha moddalar “korpuskulalardan” tarkib topgan. 2) Malekulalar “elelmentlardan” tarkib topgan. 3) Zarrachalar - molekula va atomlar to’xto’vsiz harakatda bo’ladi. 4) oddiy moddalarning molekulalari bir xil atomlardan, murakkab moddalarning molekulalari – turli xil atomlardan tuzilgan.

3 Gey – Lyussakning hajmiy nisbatlar qonuni .

Fransus olimi Gey – Lyussak gaz moddalarning ta’sirlashuvini tekshirib, o’zining hajmiy nisbatlar qonunini kashf etdi. Bu qonun quyidagicha tariflanadi: “ O’zgarmas haroratda va bosimda reaksiyaga kirishgan gazlar hajmlarining o’zaro nisbati hamda reaksiya natijasida hosil bo’lgan gazlar hajmlariga nisbari butun kichik sonlar kabi bo’ladi”

H2O+Cl2=2HCl

1v 1v 2v 1:1:2

4 Ideal gaz qonunlari: Avagadro, Sharl, Gey Lyussak va Boyl – Mariot qonunlari. Mendeleyev klayperon tenglamasi.

Avagadro qonuni : Teng xajimli ideal gazlardan bir xil bosim va bir xil temperaturada zarralar soni bir xil bo’ladi. Gay-Lussac qonunlari - 1) gazlarning issiqlikdan kengayish qonuni: asosiy gaz qonunlaridan biri; unga koʻra oʻzgarmas bosimda gaz massasining hajmi temperatura oʻzgarishi bilan chiziqli oʻzgara bo-radi: V=V/l+a.J); bu yerda: Vo va V, gazning boshlangʻich va oxirgi temperaturalardagi hajmlari, / — shu temperaturalar farqi, av — oʻzgarmas bosimda gaz hajmining kengayish koeffitsiyenti, barcha gazlar uchun 1/273,15 K-’ga teng . Gay-Lussac qonunlari ideal gazlar uchungina toʻgʻri. 1802 yilda Joseph Louis Gay-Lussac aniqlagan. Boyl-mariott qonuni — gaz bosimi bilan hajmi orasidagi bogʻlanishni ifodalaydigan qonun; ideal gazning muayyan massasi uchun oʻzgarmas trada gaz bosimining u egallagan hajmga koʻpaytmasi oʻzgarmasligini ifodalaydi. B. — Boyl-mariott qonuni ideal gazlarga tatbiq qilinadi, real gazlar bu qonunga qisman boʻysunadi. Biroq uy temperaturasi va normal bosimga yaqin sharoitda koʻpchilik gazlar B. — Boyl-mariott qonuni ga boʻysunadi, yuqori bosimda esa bu qonundan chetga chiqadi. B. — Boyl-mariott qonuni ni 1662 yilda R. Boyya va undan mustaqil ravishda 1676 yilda E. Mariott topgan. Klapeyron-mendeleyev tenglamasi — berilgan t massali gazning holatini tavsiflaydigan bosim r, hajm Kva temperatura Torasidagi bogʻlanishni ifodalovchi holat tenglamasi: pV=BT, bunda V — berilgan gaz massasi uchun oʻzgarmas kattalik. Bu tenglamani 1834 yilda B. Klapeyron topgan. Tenglamalardagi V ning bir molga toʻgʻri keladigan qiymatini R bilan belgilansa, bir mol uchun pV—RT tenglama hosil boʻladi. Buni 1875 yilda D. I. Mendeleyev topgan. Shu sababli u K. — Klapeyron-mendeleyev tenglamasi deb ataladi.^[1]

5 Elementlarni tizimlashtirish bo’yicha Mendeleyevgacha amalga oshirilgan ishlar. D.I.Mendeleyevning davriy qonuni va davriy sistema.