M. V. Lomonosovning Atom-malekulyar talimotini tushuntiring

Atom (kovalent) bogʻ — kimyoviy xossalari jihatidan bir-biriga oʻxshash yoki xossalari bir-biriga yaqin boʻlgan atomlar oʻrtasidagi bogʻ. Bu bogʻ har qaysi atomdan bittadan elektron oʻzaro taʼsir etib, shu atomlarga tegishli birlashtiruvchi elektron juftligini hosil qilishi natijasida yuzaga keladi. Bu bogʻ oddiy moddalarning (H₂, O₂ va b.), murakkab moddalarning (CH₄, H₂O, NH₄Cl va b.) va organik birikmalarning molekulalariga xos. Kovalent bogʻlar 2 atom uchun umumiy boʻlgan elektronlarning 2 jufti bilan yuzaga kelsa — qoʻshaloq, 3 jufti bilan yuzaga kelsa — uchlik kovalent bogʻ deb ataladi; Struktura formulalarda ular 2 ta yoki 3 ta chiziqcha bilan koʻrsatiladi. Masalan, H₂C=CH₂ — etilen, HC≡CH — atsetilen, H—C≡N — vodorod sianid va hokazo.

25 . Аtоm elеktrоn оrbitаllаrining gibridlаnishi.

 Atomlar orasidagi boglanish odatda xar xil  energetik  xolatlarda bo’lgan elektronlar orasida yuzaga keladi. Atom orbitallarning orniga xosil bo’lgan gibrid orbitallar molekula xosil kilishda bir-birini yaxshi  koplashi  kimyoviy  boning  mutsaxkam  bo’lishiga  va  molekulaning  energetik barqaror bo’lishiga sabab bo’ladi. 

        Valent orbitallarning gibridlanish nazariyasi 1934 yilda J.Sleter va L. Poling tomonidan ishlab chiqilgan. Bu nazariyaga ko’ra- kimyoviy bog` aralash yoki gibrid orbitallar  hisobiga  amalga  oshadi.  Gibridlanish  jarayonida  orbitallarning  energiyasi va  shakli  o’zgaradi.  Gibrid  orbitallarning  qoplanishidagi  yuza  alohida  olingan orbitallardan  ko’ra  ko’proq  bo’ladi.  Gibridlanish  jarayonida  datslabki  atom orbitallarning soni o’zgarmay qoladi.

26 Yakka, Qo’sh va karrali bog’lanishlar. Dativ bog’lanish.

O’zaro birikuvchi atomlar orasida bitta valent chiziq bilan tasvirlanadigan yakka bog’lanish hosil bo’lganida, elektron bulutlar o’sha atomlarining yadro markazlariaro eng yaqin to’g’ri chiziq bo’ylab bir-birini qoplasa, bunday turni σ (sigma bog’lanish deb ataladi.  

σ-va π-bog’lanishdan tashqari yana δ (delta)-bog’lanishi ham mavjud. Bu xil bog’lanish oraliq element atolarida bo’lgan d-elektron bulutining o’zaro qoplanishi natijasida hosil bo’ladi. Delta bog’lanish komplekslarida, tuzlarning kristallgidratlarida uchraydi. Masalan, organik kislotalarning mis tuzlari gidratlarining dimer ekanligini talqin qilish uhun ikkita Cu atomi o’zaro δ-bog’lanish orqali bog’lanadi deb taxmin qilinadi.

σ-bog’lansh atomlar orasidagi eng yaqin masofa bo’ylab hosil bo’lganligi sababli, u barqaror bo’ladi. Shuning uchun barcha oddiy bog’lanish σ-bog’lanishdan iboratdir, qo’sh bog’lanishlarning ham albatta bittasi σ-bog’lanishdir. π-bog’lanish birmuncha zaif bo’ladi; qo’sh bog’lanish yakka bog’lanishga o’tganida π-bog’lanish uziladi. 

27 Delokallashgan п bog’lanish haqida tushuncha. Misollar asosida tushuntiring.

28 Kimyoviy reaksiya tezligiga tasir etuvchi omillar.