Kirish bino va inshootlarning texnikaviy holatini baholash 12

Mavzu: Bino va inshootlarni holatini baholash va nazorat etish ishlarini tashkillashtirish

KIRISH 3

1.1 Bino va inshootlarning texnikaviy holatini baholash 12

1.2 Binolarni sinchiklab tekshirish 14

2.1 Binolarni tekshirish usullari va texnikaviy izlanish. 24

2.2 Binolarni modernizatsiyasi 26

2.3 Binolarning xizmat muddati va ularning haqiqiy eskirish davri. 29

XULOSA 34

Foydalanilgan adabiyotlar 37

KIRISH

Bino va inshootiarni funksional vazifasini qisman yoki butunlay o‘zgartirish, yangi samarali muhandislik qurilmalari o‘matish, bino hududini obodonlashtirish, uni zamonning yuksak me’yoriy talablariga moslashtirish maqsadida qilingan tadbirlar rekonstruksiya deb ataladi. U ishlab chiqarish korxonasi, shahar rayoni, turar-joy massivlari, ijtimoiy- maishiy, madaniyat muassasalari majmuining bir qismi bo'lib qoladi. Qayta joylashtirish qayta rejalashtiruvni, xonalar balandligini oshirish, konstruksiyalarini qisman ajratish va almashtirish hamda balandlashtirish, yondosh qurilmalarni amalga oshirish va bino fasadini afzallashtirishni o‘z ichiga oladi. Rekonstruksiyaga ajratilayotgan kapital mablag’lar hajmini sezilarli oshishi O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikni qo'lga kiritganidan so‘ng Vazirlar mahkamasining, shaxsan Prezident I. A. Karimovning qator farmonlari va olib borilayotgan ijtimoiy-investitsion siyosatning natijasidir. Bu, birinchi navbatda, kasb-hunar o'quv yurtlari, o‘rta umumta’lim maktablari, sport inshootlari, qishloq tibbiyot markazlari va bozor inshootlariga taalluqli. Sanoat korxonalarini rekonstruksiyalash va texnik qayta qurollantirish masalasi ham bugungi kunning dolzarb masalasiga aylandi. Zero ishlab rhiqarishning jadallashuvi, yangi texnologiyalami o‘zlashtirish va mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqarishni amalga oshirmay turib jamiyatda keskin iqtisodiy burilish qilishni tasavvur ham etib bo’lmaydi. Rekonstruksiyalash va texnik qayta qurollantirishni amalga oshirganda yangi qurilishga nisbatan sezilarli ravishda kapital mablag’lar kam sarflanib, qilingan xarajatlar 2-2,5 barobar tezroq qoplanadi. Mustaqillik yillarida bino va inshootlarni rekonstruksiya qilish sohasida misli ko‘rilmagan ulkan ishlar qilindi. Xususan, Toshkent shahridagi Bosh universal magazini, Chorsu Savdo Markazi, Alpomish sport saroyi- Ko‘rgazma zali, Qurilish texnikumi-kimyo texnologiya instituti, Bolalar dunyosi magazini, Toshkent mehmonxonasi, Turkiston mehmonxonasi va boshqalar. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va Respublika Prezidentining qator farmonlarini hayotga joriy eta borib yuzlab maxobatli litsey va kollejlar, minglab o‘rta umumiy ta’lim maktablari rekonstruksiya qilinib zamon talablariga javob beradigan darajaga yetkazildi. Ayniqsa, bolalar sportini rivojlantirish borasida ko‘plab sport inshootlari rekonstruksiya qilindi va barpo etildi. Shaharlarimizning ko‘rkini yaxshilashda va ularga betakror qiyofa berishda rekonstruksiyaning o‘mi beqiyosdir. Xususan, mustaqillik yillarida shahrimiz qiyofasining tanib bo‘1mas darajada o‘zgarishi rekonstruksiya, modernizatsiya ishlarining keng miqyosda olib borilishi oqibatida yuz berdi. Bu borada obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish ishlari ham keng ko'lamda bajarilayapti. Rekonstruksiya majmuiy tavsifga ega bo'lib, shahar, rayon, korxona taraqqiyotining uzoq istiqbolini hisobga olgan holda amalga oshirilishi lozim. Aks holda faqat bugungi kun talabi bilan bajarilgan ishlar kelgusida qilinishi kerak bo‘lgan rekonstruksiya ehtiyojlarini bajarishda qator murakkabliklar tug'dirishi mumkin. Bu murakkablik nafaqat texnikaviy vajoyning me’moriy qiyofasi nuqtayi nazaridan, iqtisodiy tomondan ham katta ahamiyatga ega. Odatda turar-joy, jamoat va sanoat binolarining rekonstruksiyasi yuqori darajada siqiqlik sharoitida o‘tkaziladi. Bu esa qurilish mashina va mexanizmlarining to‘la komplektidan foydalanish, material va buyumlarning me’yoriy zaxirasini hosil qilish uchun saqlash joylarini tashkillashtirish imkoniyatini bermaydi. Konstruksiyani (ayniqsa, yirik gabaritli) olib kelishda ham o‘tish joylarining mavjud gabaritlari tufayli juda katta qiyinchilik tug‘ilishi mumkin. Yuk ko'taruvchi mexanizmlarni montaj zonasiga qulay holda o'rnatish uchun joy belgilashda ham ko‘pincha jiddiy murakkabliklar yuzaga keladi. Konstruksiyalarni olib tashlash yoki montaj qilish hollarida ba’zan kranlardan foydalanish umuman mumkin bo‘lmay qoladi va muammoni soddaroq konstruktiv yechimini izlashga to‘g‘ri keladi Bunday holatlar uchun ham an’anaviy, ham yangi yechim, yuqori mustahkamlikka ega materiallardan bo‘lgan konst ruksiyalardan foydalanishga asoslangan qator takliflar ishlab chiqarilyapti va joriy etilyapti. Rekonstruksiya bino va inshootlar yuk ko‘taruvchi ustunlarini ekspluatatsiyaviy ko‘rsatkichlarini tiklash va kuchaytirish bilan bog’liqdir. Bu ishlar esa har bir muayyan vaziyatda, yangi qurilishdan farqli alohida yondashuvni talab etadi. Shuni ta’kidlash lozimki, bino va inshootlarning texnik holatini baholash, ulami remont qilish yoki kuchaytirish ehtiyojining mavjudligi, hamda ularning bundan keyingi ekspluatatsiyaga yaroqliligi haqida xulosa chiqarish, faqatgina muayyan obyektni texnik ko’rikdan o'tkazish asosidagina amalga oshiriladi. Mavjud bino va inshoot konstruksiyalarining ekspluatatsiya davridagi holatini kuzatib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Misol tariqasida 15 yildan ko‘proq muddat davomida Moskva teleradiomarkazining Ostankino minorasida o‘tkazilgan majmuiy tadqiqotni keltirish mumkin. Bu tadqiqot asosgrunti dcformatsiyasini, minora betoni ishini, tortilgan sim arqonlami kuzatishni, konstruksiyaning tebranish parametrlarini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Olma-ota shahrida qurilgan radiotelevizion minora tadqiqoti tajribasi ham o‘ziga xos qiziqish uyg‘otadi. Bajarilgan ish majmuiy tavsifga ega bo'lib, uning modelini tadqiq etishdan boshlandi. Birinchi marta yuqori seysmiklikka ega bo‘lgan tog'li rayonda asosi 18,5 m, balandligi 372 m bo'tgan minorali inshoot barpo etildi. Bunda ishlatilgan metall konstruksiyaning massasi 5000 tonnaga yaqin. Hozirgi vaqtda Respublikamizda qurilish konstruksiyalarini tayyolash va montaj qilish sifatini nazorat qilish xizmati yetarli darajada tashkil etilmagan. Xususan, ekspluatatsiya qilinayotgan noyob bino va inshootlar holatini muntazam tekshirib turish, ularda yuz berishi mumkin bo‘lgan salbiy hodisalaming (notekis cho'kish, turli shikast va nuqsonlar hosil bo‘lishi va boshqalar) oldini olish, yoki boshlanish davrida kerakli choratadbirlar qo’llash, ularning ekspluatatsiya qilish muddatini uzaytirib, kelgusi avlodga yaxshi holatda qoldirish imkonini beradi. Shu nuqtayi nazardan tegishli vazirliklar, mahalliy hokimliklar mavjud arxitektura yodgorliklarni, noyob bino va inshootlarni ro'yxatga olib, ularning har biri uchun texnik tavsiflari aks ettirilgan hujjat (pasport) joriy etib va vaqt mobaynida texnik holatlarini o‘rganib boirish, ya’ni monitoring o‘tkazish uchun ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot, loyiha tashkilotlari bilan xo‘jalik shartnomasi tuzilsa maqsadga muvofiq bo‘Iar edi. Bu tadbir transporting turli xillari va miqdori nihoyatda oshgan, antropogen omillarning ta’siri kuchaygan va zilzila, kuchli shamol kabi tabiiy ofatlar bilan birgalikda qaralsa, nihoyatda katta ahamiyat kasb etishini inkor etib bo‘lmaydi. Eski binolarni rekonstruksiya va modemizatsiya qilish borasida respublikamizning barcha yirik shaharlarida katta tajriba orttirildi. Ayniqsa, poytaxt Toshkent shahrida mustaqillik yillari amalga oshirilgan ishlar beqiyos katta hajmda bo'lib, yirik tadqiqotlar o'tkazish uchun yetarli ilmiy-texnik imkoniyatlar beradi. Shu jihatdan mazkur risolada sizlarga havola etilayotgan materiallar asosan, Toshkent shahrida bajarilgan rekonstruksiya ishlari tajribasini aks ettiradi.

Turarjoy, jamoat va sanoat binolarining arxitekturasi inson hayotining serqirra tomonlarini, jamiyatning sosial-ijtimoiy rivojlanish jarayonini badiiy qiyofada yoritib berishga xizmat qiladi. Shu bilan birga jamiyatning ma’naviy va mafkuraviy dunyo qarashiga ham bir qator bog’liq bo’lib zamonaviy arxitektura ham shunga javob berishi lozim. Arxitektorning malakali tayyorlash va o'qitish jarayonida bino va inshootlar tipologiyasi fani o'qitilishi arxitekrura ilmining asosiy bo'limi sifatida alohida katta ahamiyatga ega.

Tipologiya bino va inshootlarning tuzilish tamoyollarini ishlab chiqadi va tizimga soladi, tipologiya quyidagi talab parametrlarni ochadi: sotsial, shaharsozlik, funksional, konstruktiv, iqtisodiiy va me'moriy-badiiy talablarni yaratadi va o'rganadi.

Tipologiya- bino tiplarini yaratadi, ularni normasini va xonalar tarkibini o'rgatadi. Tipologiyaning tarkibiy tuzilmasi bo'lib, iqlimshunoslik, arxitekturaviy akustika va yorug'lilik, evakuatsiya bilan ta'minlanishi.

Tipologiya turar joy va jamoat binolarini loyihalashda jamoat rivojlanish darajasiga tegishli miqdoriylik va sifatlilik parametrlarni aniqlaydi, yana ham aniqroq qilib aytganda tipologiya nimani qayerda, qancha va qanday quriladi degan savollarga javob beradi.

Arxitektorning tasavvurida bo'lajak me'moriy asar uning formasining yaxlitligida va binoning vazifasi maqsadiga ochilishiga, protseslarni xizmat ko'rsatilishi, bunga taalluqli xonalar tarkibi, ularning guruhlanishi zastroykada joylanishi, har xil, maxsus va loyihalashda umumiy talablar paydo bo'ladi.

O‘quv-tarbiyaviy jarayonda darsliklar bilan bir qatorda o‘quv ko‘rsatmalari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu uslubiy ko‘rsatmani ishlab chiqishdan maqsad « Bino va inshootlar xavfsizligi » fani bo‘yicha olingan nazariy bilimlarni mustahkamlash va iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lgan qurilish strukturasida muhim o‘zgarishlar, ishlab chiqarishga mo‘ljallanmagan ob’yektlar miqdori oshishida, bino, inshootlar va shahar mikrorayonlarining rekonstruksiya hajmlarining o‘sishida, hamda ish sifatiga, atrof muhitni himoyasiga, ob’yekt qurilishini investitsion sikli davomiyligiga qo‘yilayotgan talablarda namoyon bo‘ladigan masalalar yechimi bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilishga qaratilgan. Yuqoridagi fikrlar isbotini prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning bugungi kunda olib borayotgan jadal qurilishlari misolida ham ko’rish mumkin. Bular 2018-yil 2-apreldagi PQ-3646- sonli qarorida “O’zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”, 2019-yil 20-sentabrdagi PQ-4464-sonli qarori “Qurilish sohasiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish chora tadbirlari to’g’risida”, 2020-yil 5-fevraldagi PQ-4586-sonli qarori “Qurilish-montaj ishlari sifatini tubdan yaxshilash va nazorat qilish tzimini takomillashtirish to’g’risida”, 2020-yil 13-martdagi PF-5963-sonli Farmoni “O’zbekiston Respublikasining qurilish sohasida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi kabilarda o’z aksini topadi Kurs loyihasini bajarishdan maqsadi – bo‘lajak «Hayotiy faoliyat xavfsizligi» yo‘nalishidagi mutaxassislarga bo‘layotgan o‘zgarishlar tashkiliy-texnologik tayyorlov, loyihalash, qurilish ob’yektidagi texnologik jarayonlarini shakllanishi va boshqarilishi tizimidagi yangi holatlarni aks ettirishi kerakligini, u o‘zgarishlar ushbu tarmoqqa mutaxassislar tayyorlashda ham e’tiborga olinishi lozimligini o‘rgatishdan iborat.

Shaharlarimizning ko‘rkini yaxshilashda va ularga betakror qiyofa berishda rekonstruksiyaning o‘mi beqiyosdir. Xususan, mustaqillik yillarida shahrimiz qiyofasining tanib bo‘1 mas darajada o‘zgarishi rekonstruksiya, modemizalsiya ishlarining keng miqyosda olib borilishi oqibatida yuz berdi. Bu borada obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish ishlari ham keng ko'lamda bajarilayapti. Rekonstruksiya majmuiy tavsifga egabo'lib, shahar, rayon, korxona taraqqiyotining uzoq istiqbolini hisobga olgan holda amalga oshirilishi lozim. Aks holda faqat bugungi kun talabi bilan bajarilgan ishlar kelgusida qilinishi kerak bo‘lgan rekonstruksiya ehtiyojlarini bajarishda qator murakkabliklar lug'dirishi mumkin. Bu murakkablik nafaqat texnikaviy vajoyning me’moriy qiyofasi nuqtayi nazaridan, iqtisodiy tomondan ham katta ahamiyatga ega. Odatda turar-joy, jamoat va sanoat binolarining rekonstruksiyasi yuqori darajada siqiqlik sharoitida o‘tkaziladi. Bu esa qurilish mashina va mexanizmlarining to‘la komplektidan foydalanish, material va buyumlarning me’yoriy zaxirasini hosil qilish uchun saqlash joylarini tashkillashtirish imkoniyatini bermaydi. Konstruksiyani (ayniqsa, yirik gabaritli) olib kelishda ham o‘tish joylarining mavjud gabaritlari tufayli juda katta qiyinchilik tug‘ilishi mumkin. Yuk ko'taruvchi mexanizmlami montaj zonasiga qulay holda o'rnatish uchun joy belgilashda ham ko’pincha jiddiy murakkabliklar yuzaga keladi. Konstruksiyalarni olib tashlash yoki montaj qilish hollarida ba’zan kranlardan foydalanish umuman mumkin bo‘lmay qoladi va muammoni soddaroq konstruktiv yechimini izlashga to‘g‘ri keladi Bunday holatlar uchun ham an’anaviy, ham yangi yechim, yuqori mustahkamlikka ega materiallardan bo‘lgan konst ruksiyalardan foydalanishga asoslangan qator takliflar ishlab chiqarilyapti va joriy etilyapti. Rekonstruksiya bino va inshootlar yuk ko‘taruvchi ustunlarini ekspluatatsiyaviy ko‘rsatkichlarini tiklash va kuchaytirish bilan bog’liqdir. Bu ishlar esa har bir muayyan vaziyatda, yangi qurilishdan farqli alohida yondashuvni talab etadi. Shuni ta’kidlash lozimki, bino va inshootlaming icxnik holatini baholash, ulami remont qilish yoki kuchaytirish ehtiyojining mavjudligi, hamda ulamingbundan keyingi ekspluatatsiyaga yaroqliligi haqida xulosa chiqarish, faqatgina muayyan obyektni texnik ko‘rikdan o'tkazish asosidagina amalga oshiriladi. Mavjud bino va inshoot konstruksiyalarining ekspluatatsiya davndagi holatim kuzatib borish muhim ahamiyat kasbetadi. Misol tariqasida 15 yildan ko‘proq muddat davomida Moskva teleradiomarkazining Ostankino minorasida o‘tkazilgan majmuiy tadqiqotni keltirish mumkin. Bu tadqiqot asosgrunti dcformatsiyasini, minora betoni ishini, tortilgan sim arqonlami kuzatishni, konstruksiyaning tebranish parametrlarini o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Olma-ota shahrida qurilgan radiotelevizion minora tadqiqoti tajribasi ham o‘ziga xos qiziqish uyg‘otadi. Bajarilgan ish majmuiy tavsifga ega bo'lib, uning modelini tadqiq etishdan boshlandi. Birinchi marta yuqori seysmiklikka ega bo‘lgan tog'li rayonda asosi 18,5 m, balandligi 372 m bo'tgan minorali inshoot barpo etildi. Bunda ishlatilgan metall konstruksiyaning massasi 5000 tonnaga yaqin. Hozirgi vaqtda Respublikamizda qurilish konstruksiyalarini tayyorlash va montaj qilish sifatini nazorat qilish xizmati yetarli darajada tashkil etilmagan. Xususan, ekspluatatsiya qilinayotgan noyob bino va inshootlar holatini muntazam tekshirib turish, ularda yuz berishi mumkin bo‘lgan salbiy hodisalaming (notekis cho'kish, turli shikast va nuqsonlar hosil bo‘lishi va boshqalar) oldini olish, yoki boshlanish davrida kerakli chora-tadbirlar qo’llash, ularning ekspluatatsiya qilish muddatini uzaytirib, kelgusi avlodga yaxshi holatda qoldirish imkonini beradi. Shu nuqtayi nazardan tegishli vazirliklar, mahalliy hokimliklar mavjud arxitektura yodgorliklarni, noyob bino va inshootiarni ro'yxatga olib, ularning har biri uchun texnik tavsiflari aks ettirilgan hujjat (pasport) joriy etib va vaqt mobaynida texnik holatlarini o‘iganib boi ish, ya’ni monitoring o‘tkazish uchun ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot, loyiha tashkilotlari bilan xo‘jalik shartnomasi tuzilsa maqsadga muvofiq bo‘Iar edi. Bu tadbir transporting turli xillari va miqdori nihoyatda oshgan, antropogen omillarning ta’siri kuchaygan va zilzila, kuchli shamol kabi tabiiy ofatlar bilan biigalikda qaralsa, nihoyatda katta ahamiyat kasb etishini inkor etib bo‘lmaydi. Eski binolarni rekonstruksiya va modemizatsiya qilish borasida respublikamizning barcha yirik shaharlarida katta tajriba orttirildi. Ayniqsa, poytaxt Toshkent shahrida mustaqillik yillari amalga oshirilgan ishlar beqiyos katta hajmda bo'lib, yirik tadqiqotlar o'tkazish uchun yetarli ilmiy-texnik imkoniyatlar beradi. Shu jihatdan mazkur risolada sizlarga havola etilayotgan materiallar asosan, Toshkent shahrida bajarilgan rekonstruksiya ishlari tajribasini aksettiradi.

Kurs loyihasini bajarishning asosiy vazifalari: Prezidentimizning 2021-yil 7-yanvardagi qurilish sohasidagi islohotlarni yanada jadallashtirish bo’yicha ustuvor vazifalarga bag’ishlangan yeg’ilishida quyidagilarni bayon qildi. Mamlakatimizda bunyodkorlik ko’lami yildan-yilga kengayib bormoqda. Yangi uy-joylar, yirik zavodlar, zamonaviy infratuzilma ob’yektlari qurilmoqda. Qurilish ishlab chiqarish texnologiyalarining soni ko‘p, ular doimo yangilanib, taraqqiylashib rivojlanmoqda. Shu jumladan, ushbu kurs ishi qurilish texnologiyalari mukammallanishining asosiy yo‘nalishlari resurstejamkorlik, qurilish texn ologiyalarini moslashuvchanlik darajasini oshirish, ularning xavfsizligi, sifati, atrof-tabiat va ijtimoiy muhitga bo‘ladigan ta’sirlarni kamaytirishdan iboratdir.