Kirish bino va inshootlarning texnikaviy holatini baholash 12

1.2 Binolarni sinchiklab tekshirish

Obyektlarni tashxislashda asosiy bosqichlardan biri sinchiklab tekshirish hisoblanadi. Uni bino va inshootlarni rekonstruksiya qilishda konstruktiv yechimlar tanlash uchun asos bo'lib xizmat qiluvchi qurilish konstruksiyalarining texnik holatini baholashda so’nggi yuqori darajada aniqlikka ega ma’lumotlami yig’ish uchun o'tkaziladi.

Qurilish konstruksiyalarini sinchiklab tekshirish natijasida quyidagilarni olish tavsiya etiladi:

- oydinlashtirilgan texnik loyiha hujjatlarining ma’lumotlari;

- o’lchov chizmalari. Undagi qurilish konstruksiyalarining rejadagi va balandlik bo'yicha holati aks ettiriladi. Yuk ko'taruvchi unsurlarning kesimlari, cho'kishi, siljishi, og'ishi va loyiha yoki me’yoriy talablaridan chekinish hollari ko‘ rsatiladi. Undan so‘ng materiallaming fizik-mexanik tavsiflarini asliy qiymatini topish bo'yicha kompleks ishlar bajarilishi kerak. Buning uchun sinovning buzilmas va laboratoriya usullaridan ko'proq foydalanish lozim.

Konstruksiya, uzellar va birikmalardagi nuqson va shikastlar aniqlanadi, tashxis qilinadi. Konstruksiya va asosga ta’sir etuvchi statik yuk va ta’sirining kattaligi aniqlanadi, ekspluatatsiya qilinadigan muhit haqida ma’lumotlar to‘planadi, shu bilan birga dinamik yuklar (vibrotashxis haqidagi ma’lumotlar ham) bo‘lsa ular to‘g‘risida ham ma’lumotlar beriladi. Konstruksiya va inshootlar, ularning ayrim elementlarini tekshiruv hisobini bajarish uchun yuk ko‘taruvchi konstruksiyalaming hisobiy sxemasi qabul qilinadi. Konstruksiyalarni sinchiklab tekshiruvini hammasini yoki bir qismini o'tkazish tanlov orqali yoki yalpi tartibda o'tkaziladi.

Binoni sinchiklab tekshirish old qismidan (fasad) boshlanadi, ichki rejasi, poydevor va zaminlar, devorlar, ustunlar, orayopmalar santexnik qurilmalar tekshiriladi va binoni sinchiklab tekshirilganligi natijalari bo'yicha texnik xulosa tuziladi. Fasadlarni sinchiklab tekshirish fasadlarni sinchiklab tekshirish barcha tashqi devorlarni zimdan ko‘rikdan o‘tkazish bilan boshlanadi. So'ngra xonaning ichki tarafi ko‘rikdan o'tkaziladi Fasadlarni tekshirishda binoning pardoz va nuqsonlarini tashqi arxitekturasi yuzasiga chiqarish uchun shikastli va yoriqli joylardagi fasad fragmentlarini va andtektura detallarini yirik planda foto suratga olinadi.

Arxitektura rejalashtirish va hajmiy yechimlarni tekshirish. Me’moriy-rejaviy va hajmiy yechimlaming tekshirish binolarni rejalashtirish, fasadlarning arxitekturasi va hajmiy yechimlar haqida to‘liq ma’lumot olishni maqsad qilib qo'yadi. Tekshirish jarayonida qavatlararo rejalarning o'lchov chizmalari, qirqimlar va fasadlar tuziladi. Binoning o’lchami rejasi va qirqimlarini tuzish bilan bir vaqtda qavatlararo o'lchamli rejalar barcha qavatlar, yerto’la va chordoq uchun tuziladi. Har bir xonaning 2 tarafi, noto'g'ri burchaklik xonaning 4 tarali va diagonali o'lchanadi shu bilan birga o'rta devorlar han o'lchanishi lozim. Barcha o'lchashlarni 1 mm ga aniqlik bilan xonalarning foydalanishdagi vazifa va tavsiflari aniqlanib, ularning nomlari o'lchamli rejada ko‘rsatiladi.

Mavjud qurilmalar: vannalar, unitazlar, rakovinalar, plitalar ham tekshirilishi lozim Bosh rejada binoning barcha kirish chiqish joylari ko'rsatiladi. Qavatlararo rejalar 1 : 100 masshtabda tuziladi (o'lchash aniqligi t 10 mm). Rejalarda foydalaniladigan xonalarning vazifalari va tavsifi ko’rsatiladi, yuk ko'taruvchi elementlar va sanitar-texnik qurilmalarning olchamlari beriladi. Yuk ko'taruvchi konstruksiyalarga qo’shimcha katta yuk tushiradigan detallar alohida ko'rsatiladi.

Qirqimlar binoning e’tiborliroq joylari bo‘yicha 1 : 50 yoki 1 : 100 masshtabda amalga oshiriladi . Bunda zinapoya qismlarida albatta qirqim bo'lishi kerak. Chizmalarda vertikal belgilar, asosiy konstruksiyalarring qalinligi va detallari ko'rsatiladi, deiaza o'rinlari va fasadning me’moriy qismlarini vertikal bog'lanishi keltiriladi. Binoning fasadi 1 * 100 masshtabda bajariladi. Ishlarni yengillashtirish uchun bino fotografiyasi va uning arxitektura detallaridan foydalaniladi. Binoning fasadini qo'shni inshootlar bilan bog'lanishini topish uchun atrofdagi uylarning ham fotorasmi olinadi. Maydonning bosh rejasi 1 : 500 masshtabda bajariladi. Unda qo'shni qurllishlar ko'kalamzorlar va ko'chaga qarashli joylar ko'rsatiladi. Zamin va poydevorini tekshirish. Foydalanilayotgan binolar zaminini bir necha usulda tekshirish mumkin: quduqlar yordamida maydonchaning geologik va gidrogeologik tadqiqollarini o'tkazish vositasida; shurflar ochish yo'li bilan asos yeriarining muhandislik-geologik tadqiqotlarini o'tkazish vositasida; xuddi shunday shruflar yordamida poydevorning ostini muhandislik tadqiqoti vositasida, Asos yeriarining geologik va gidrogeologik tadqiqini olib borishdan maqsad quduqlar yordamida maydonchaning geologik tuzilishini, qatlamlarning joylashishida «sho’rlanishlar mavjudligini aniqlashdan iborat ma’lumot olishni maqsad qilib qo'yadi. Tekshirish jarayonida qavalararo rejalarning o'lchov chizmalari, qirqimlar va fasadlar tuziladi.

Binoning o’lchami rejasi va qirqimlarini tuzish bilan bir vaqtda qavatlararo o'lchamli rcjalar barcha qavatlar, yerto’la va chordoq uchun tuziladi. Har bir xonaning 2 tarafi, noto'g'ri burchaklik xonaning 4 tarafi va diagonali o'lchanadi shu bilan birga o'rta devorlar han o'lchanishi lozim. Barcha o'lchashlarni 1 mm ga ham aniqlik bilan xonalarning foydalanishdagi vazifa va tavsiflari aniqlanib, ulaming normalari o'lchamli rejada ko‘rsatiladi.

Mavjud qurilmalar: vannalar, unitazlar, rakovinalar, plitalar ham tekshirilishi lozim Bosh rejada binoning barcha kirish chiqish joylari ko'rsatiladi. Qavatlararo rejalar 1 : 100 masshtabda tuziladi (o'lchash aniqligi 10 mm). Rejalarda foydalaniladigan xonalarning vazifalari va tavsifi ko’rsatiladi, yuk ko'taruvchi elementlar va sanitar-texnik qurilmalarning olchamlari beriladi. Yuk ko'taruvchi konstruksiyalarga qo shimcha katta yuk tushiradigan detallar alohida ko'rsatiladi. Qirqimlar binoning e’tiborliroq joylari bo‘yicha 1 : 50 yoki 1 : 100 masshtabda amalga oshiriladi . Bunda zinapoya qismlarida albatta qirqim bo'lishi kerak. Chizmalarda vertikal belgilar, asosiy konstruksiyalarring qalinligi va detallari ko'rsatiladi, deraza o'rinlari va fasadning me’moriy qismlarini vertikal bog'lanishi keltiriladi.

Binoning fasadi 1 * 100 masshtabda bajariladi. Ishlarni yengillashtirish uchun bino fotografiyasi va uning arxitektura detallaridan foydalaniladi. Bino fasadining qo'shni inshootlar bilan bog'lanishini topish uchun atrofdagi uylarning ham fotorasmi olinadi. Maydonning bosh rejasi 1 : 500 masshtabda bajariladi. Unda qo'shni qurulishlar ko'kalamzorlar va ko'chaga qarashli joylar ko'rsatiladi. Zamin va poydevorini tekshirish. Foydalanilayotgan binolar zaminini bir necha usulda tekshirish mumkin: quduqlar yordamida maydonchaning geologik va gidrogeologik tadqiqollarini o'tkazish vositasida; shurflar ochish yo'li bilan asos iborat yeriarining muhandislik-geologik tadqiqotlarini o'tkazish vositasida; xuddi shunday shurflar yordamida poydevorning ostini muhandislik tadqiqoti vositasida, Asos yerlarining geologik va gidrogeologik tadqiqini olib borishdan maqsad quduqlar yordamida maydonchaning geologik tuzilishini, qatlamlarning joylashishida «nurlanishlar mavjudligini aniqlashdan iborat Xuddi shunday tadqiqotlar yordamida yerosti suvlanmagan sathi, suv oladigan va suvbardosh jinslarning joylashishi, kuchli siqiluvchan yerlarning mavjudligi va joylashuvi aniqlanadi.

Quduqlar soni va chuqurligi binoning murakkabligi va balandligi, belgilanayotgan ishlar (tavsifi va hududning tahmin qilinayolgan geologik tuzilishiga bog'liq. Quduqlar 10-20 m chuqurlikda bir necha metrdan, to bir necha o‘n metrlargacha bo'lgan oraliqda qaziladi. Ularning diametri 40 mmdan 130 mm gacha olinadi. O'rtacha kattalikdagi (tahminan 70 m uzunlikdagi) bino may- donchasida taxminan 5-7 quduq qaziladi. Bu quduqlar yordamida olingan ma’lumotlar asosida bino uzunasi bo‘ylab hamda bir nechta ko'ndalang yo'lanishlarda geologik kesishmalar quriladi (3.1-rasm). Asos yerlarning muhandislik-geologik tadqiqotlari natijasida ushbu joyning ko'rinish, holati va yuk ko'tarish qobiliyati aniqlanadi Buning uchun bino devorlarining eng ko’p yuklangan uchastkalarida, bunday devorlarning bevosita yonida shurflar qaziladi (ularning soni odatda 8 tadan oshmaydi).

Binolar asoslarini tadqiq etish.

a — quduqlarni joylashtirish rejasi va geologik kesimlar chiziqlari;

b — geologik kesim sxemasi;

v — shurf (kesim va reja)

Shurf chuqurligi poydevornirg ostidan tahminan 0,5 m pastroqda bo'lishi kerak. Uning gorizontal kesimining kvadrat mctrlarda o'lchangani maydoni uning metrlarda o'lchangan balandligiga teng. Shurflar yordamida vizual, jihozlar va laboratoriya usullari bilan olib borilgan tadqiqotlar asosida bino asosi yerlarning xsusiyatlari, ularning zichligi va g'ovakligi aniqlanadi. Yonqurilmalar tiklanishi mo‘ljallanayotgan joylarda tadqiqotlar, ayniqsa, sinchiklab olib borilishi kerak. Devorlar, ko'ndalang to'sinlar, rostverklar, ya’ni asoslardan poydevorlarga o'tish konstruksiyalarining holatini aniqlash uchun ham shurflar yordamida poydevor ostining muhandislik tadqiqoti olib boriladi.

Bino poydevorlariga obyektning umumiy holatiga va, birinchi navbatda, devorlar va orayopmalar holatiga qarab baho beriladi. Bundan tashqari, asoslar holatini tekshirish uchun qo'llanadigan shurflar yordamida poydevorlar yana turili asboblardan foydalanib, namunalar olib tekshiriiadi.

Poydevorlaming o’lchamlarini, joylanish sathlarini va materiallarining holatini ko'zdan kechirish uchun nazorat shurflari qaziladi. Devorlarni tekshirishni devor konstruksiyasi va materiallarni terma va qoplamalarning holatini, mavjud deformatsiyalari (darzlar, vertikaldan og‘ishlar, qatlamlanish, cho‘kish) peremichkalarning buzilganligi va devorlardagi zaiflashgan qismlarini aniqlash uchun tashqi ko‘rikdan boshlash kerak. Aniqlash uchun 400 sm² devorning suvoq yoki qoplama qismini tozalash lozim va kashkarov bolg'asi bilan bilak zarbabida o‘rtacha kuch bilan beton yuzasiga oralaridagi mitsofa kamida 30 mm dan iborat 10-12 belgi (chuqur) tushurib, chuqurchaning diametrini o'lchab, arifmetik qiymatini topib, solishtirma egri chiziqdan foydalanib beton markasi topiladi. Kashkarov bolg’asining fizdel bolg'asidan farqi, unda maxsus metall o‘zakning mavjudligidir. Beton mustahkamligini aniqlash uchun elektron akustik apparat ultratovushli asbob UKB ham qoplaniladi. Betonning mustahkamligi betondan ultratovushning chiqish tezligi va beton namunasining siqilishga bolgan mustahkamligini buzmasdan aniqlash usullari ekspluatatsiya qilinayotgan binolarni tekshirishda qo‘llaniladi. Devorlari deformatsiyalangan binolarni tekshirishda deformatsiyaning paydo bo'lish sababini aniqlash lozim. Devorlarning vizual tadqiqini o'tkazish usulidan ko'zlanadigan maqsad devorlardagi darzlarning joylashishi va xulq-atvori, ya’ ni vaqtida o’zgartirilishini tahlil etishdan iborat. Devorlarda uchraydigan turli deformatsiya ko’rinishlari ko‘rsatilgan hamda ularning yuzaga kelish sabablari aytib o ‘tilgan.

Qurilish amaliyotida yuqorida alohida-alohida keltirilgan holatlardan tashqari, yuzaga kelgan ayrim boshqa sabablar tufayli, bu holatlarning turli birikmalaridan iborat darz turlari kuzatiladi. Masalan, deformatsiyalar binoning bir qismida qo'shimcha qavat qurilganda yoki orayopmalarga tushadigan yuklar.ish oshirilganda hosil bo'lishi mumkin. Xuddi shunday sabablar tufayli bino devorlarining vertikaldan og‘ishi ham yuz berishi mumkin.

Devorlar texnik holatining tashxisi yuqorida aytib o tilgan barcha usullarda (ya’ni vizual kuzatuv, asboblar yordamida va ochish yo'li bilan) amalga oshiriladi.Yangi va mavjud

Bino devorida darzlarning joylashish turlari va ularning sabablari.

a — binoning o‘rta qismida kuchsiz yerning mavjudligi;

b — xuddi shuning o‘zi bino yonboshlaridan birida;

d — binoning o‘rta qismida poydevor ostida qattiq kiritmaning mavjudligi;

e — yo‘l qo‘yib bo’lmaydigan yaqinlikda yerning qazib olinishi;

f — yer ostiga cho'ktirilgan qavatning dastlabki tuzilishida o'zgarishlar qilinganligi;

g — yangi binoning noto‘g‘ri qurilganligi,

h — avval amalga oshirilgan yon qurilma chizig'i yoki balandliklar farqi;

i — obyekt chckkasida kuchsiz grunt mavjudligi sababli binoning og'ishi;

j — stropila tizimidagi buzilishlar natijasida binoning ajralishi (ya’ni binoga ta’sir qiluvchi kuchning gorizontal yo'nalishda tarqalishidan hosil bo’ladigan bosim oqibati);

k — orayopmadagi nuqsontar natijasida yuzaga kelgan deformatsiya. Shunday qilib, devorlarning umumiy holati haqida darzlarning tavsifi, fasadlaming gorizontal va vertikal chiziqlaridagi qiyshayishlarga qarab xulosa beriladi. Shunday hollar ham bo’ladiki, yer cho‘kishi to'xtaydi, u yuzaga keltirgan deformatsiyalar barqarorlashadi, ularning izlarini esa bartaraf etish mumkin.

Ammo yer cho'kishi yoki boshqa deformatsiyalar boshqa biron sabablarga ko‘ra davom etishi va xatto qaytadan yuzaga kelishi hollari ham kuzatiladiki, bu ancha qiyinchilik tug'diradi. Bunday hollarda yuqorida ko'rsatilgan usullarning biri yordamida darzlarning holati va xulq-atvorini vaqtida kuzatish va ularning asl sababini aniqlashga to‘g‘ri keladi. Devorlarning butun qalinligi bo’ylab o'tgan va yuqorida ko'rsatib o'tilgan darzlardan tashqari, yuzaki darzlar ham kuzatiladi. Bunday darzlar devor qurilgan material va umuman devorning o'zini eskirish va mustahkamlik darajasi haqida guvohlik beradi. Agar devorlarning eskirish darajasi uncha katta bo‘lmasa (20%), ular yaxshi holatda deb hisoblanadi. Bunga termaning yaxlitligi tufayli erishiladi. Bunday termada ko'zga ko'rinadigan o‘zgarishlar kuzatilmaydi, toshlar va qorishma o‘z mustahkamligini saqlagan, toshlarning qorishma bilan boglanishi buzilmagan bo‘ladi. Devorlarning qoniqarli ahvolda deb baholanadigan 20% dan to 40 % gacha eskirishida o‘ng bilan termaning alohida toshlarga ajralishi kuzatiladi.

Buning sababi garchi qorishmaning o‘zi hali o‘z mustahkamligini saqlagan bo‘lsada, uning tosh bilan birikuvi kuchsizlana boshlagani bilan izohlanadi. Buning belgisi alohida toshlar orasidagi choklardan qorishmaning tushib ketishida namoyondir. Termaning 40-60% ga eskirishi, uning jadal kuchsizlanishi termaning yomon holatidan dalolat beradi. Buning belgilari: qorishma o‘z mustahkamligini yo‘qotadi, qilsimon darzlar paydo bo‘ladi, ayrim toshlar yemiriladi yoki tushib kctadi, ba’zida devorning ayrim joylari shishadi. Termadagi ayrim oziga xos nuqsonlarga qarab, terma ishlarining yuklama ostida siqilishi qanday sifatda olib borilganiga baho berish mumkin.

Masalan, terma umumiy qoniqarli ahvolda bo’laturib, devorlarning vertikal va gorizontal choklaridagi devor uchastkalaridagi yuklama ortib ketgani haqida (masalan, orayopmalami almashtirganda, ularga tushadigan yuklamalar oshirilganda va binolarga ustqurmalar o'rnatilganda) signal beradi. Terma holati yomon bo‘lganda, yuklanish ortganidan hosil bo’lgan darzlar toshlar bo'ylab o ‘tadi. Oraliq devorlardagi gorizontal darzlar va ravoqsimon konstruksiyalardagi vertikal darzlar termaning yuk ko‘tarish qobiliyatini ayniqsa, pasaytirib yuboradi.

Binoni sinchiklab tekshirish bo’yicha texnik xulosa

Texnikaviy xulosa quyidagilardan iborat bolishi lozim:

• 
  binoni tekshirish bo'yicha dastlabki materiallar;
  
• 
  binoning umumiy holatining tasviri;
  
• 
  barcha tekshirilgan konstruksiyalarnmg detallari va o’lchamlari bilan chizmalari yuk ko‘taruvchi konstruksiyalarni tekshiruv hisoblari (ustqurmadan oldin va keyin) texnikaviy xulosa bino pasporti bilan birga binoni kapital remont qilish, ustqurma va rekonstruksiyalashga loyihalash uchur dastlabki material bo’lib xizmat qiladi.
  

Bino va inshootlarni injener-texnik tekshiruvdan o‘tkazilgandan so‘ng quyidagi ma’lumotlarni tahlil etish lozim:

- mexanik va fizik asboblar yordamida amalga oshirilgan sinov materiallari;

- qurilish konstruksiyalarini geodezik o’lchov materiallari;

- grunt laboratoriya sinovi bilan birga asos va poydevor va uning injener geologik qidiruv materiallari.

Undan so‘ng tekshiruv materiallarini grafik qismini bajarishga o'tiladi, chizmalarda mavjud nuqsonlar shikastlar va deformatsiyalar ko'rsatiladi, shu bila birga nuqsonlar vedomosti tuziladi. Natijalarni qayta ishlashdan olingan ma’lumotlar asosida tekshiruv hisobi bajariladi va tekshiruv jarayonida oydinllashtirilgan ekspluatatsiyaviy yuk ostida qurilish konstniksiyasining yuk ko'tarish qobiliyati ko‘rsatkichlari topiladi