Жаҳон тоғ-кон саноати: саноат, ресурслар, турар жой. Кон саноати: статистика тоғ-кон саноатида ишлатилади

Жаҳон тоғ-кон саноати: саноат, ресурслар, турар жой. Кон саноати: статистика тоғ-кон саноатида ишлатилади
1-бўлим. Кончилик саноатининг тарихи.
Кон саноати - Бу саноат ва ишлаб чиқариш саноатининг уйғунлиги ( қазиб олиш) Минераллар, шунингдек уларнинг дастлабки ишлов бериш ва ярим тайёр маҳсулотлар (кончилик).
Кончилик саноатининг тарихи
Кон саноати асосий гуруҳларни таъкидлайди саноат тармоқлари: минерал енергия хом ашёлари (мой саноат, Газ саноатКўмир саноати, резер саноати, сланец саноати, уран саноати, геотерия); Қора ва Қора рангдаги металлар (темир рудаси, марганец рудаси, Чроме саноат, вунгере саноати, модиди); Руда ранги металлар (алюминий саноат, мис саноати, никел саноати, қассоб саноати, қўрғошин-рух саноати, сурма саноат); Тоғ-кон ва кимё саноати (апатот, калий тузи, нефелин, нитрат, олтингугурт, олтингугуртли, фосфат хом ашёси); металл бўлмаган саноат хом ашё ва қурилиш материаллари - графит, асбест (асбест саноати), гипс, лой, гранит, лоломит, каасц, каолина, каолина, дала спам; қимматбаҳо ва хилма-хил тошлар (олмос саноати); Гидроминерал (минерал ер ости суви).

Кончилик саноатининг ривожланиши ва уни жойлаштириш саноат тармоқлари Табиийлиги сабабли (зарур сифатли минерал ресурсларнинг етарли ресурсларининг етарли даражада) ва ижтимоий-иқтисодий омиллар мавжуд. Дозаалиалистик шаклларда, тоғ-кон саноатининг ривожланиши ўз-ўзидан пайдо бўлди. 8-18 асрларда тоғ-кон саноати бошланди. Декомпозиция асосида ўрта аср ҳунармандчилик, ёлланган ишчиларда ҳунармандлар - ҳунармандларни айлантириш ва капиталистик тог ъва кончилик ва металлургия можароси пайдо бўлишининг пайдо бўлиши. Конструксия саноатининг индивидуал секторлари учун капиталистик муносабатлар ривожланиши билан якунланди (18-19-йилларнинг 18 - 1 ярмида). 18-аср бошларида саноат тўнтариш. У ХИХ асрнинг иккинчи ярмигача бўлган минерал хом ашёни қазиб олишни кўпайтиришга ундайди. Фақат қаттиқ минерал ресурслар. Шимолий Металлургия рудаси ва ёниш учун ва ёниш ва чегарада минерал ёқилғининг ривожланиши билан.

Ҳатто катта харид қилувчи кўмир Буғлаш енергияси бўлди. Катта миқдордаги тош кўмир темир йўл транспортини талаб қилди. Керакли ва олижаноб металлар кўпаймоқда. Буларнинг барчаси тоғ-кон саноатининг тегишли саноатининг жадал ривожланишига олиб келди. 60-йилларда ишлаб чиқариш саноатининг ўртача йиллик ишлаб чиқариш ўсди. 19-аср Йилнинг ўртача йиллик ишлаб чиқариш билан таққослаганда 225,3 миллион тоннагача 17,3 миллион тонна 19 В. Шу йиллар давомида кўмир саноатининг улуши ишлаб чиқарилган умумий тоғ-кон саноатининг 80-83% ни ташкил етди.

Кўмир қазиш ва бошқа турдаги фойдали қазилмаларнинг асосий позицияси. Фақатгина 1820-50 йилларда Aнглия улуши бўйича тош кўмир ва Тин рудаларининг глобал қазиб олишнинг ўртача 65 фоизи, темир, мис ва қўрғошин оролларининг қарийб 50 фоизи. 1860-70 йилларда Европанинг улуши кўмир, темир, марганец, қўрқинчли ва тин руда, фосфорит, туғилган олтингугуртни қазиб олишда устунлик қилди. 70-йилларда 19-аср Марказий мамлакатларнинг жадал ривожланиши туфайли Бошқа ва AҚШ ўзига хос тортишиш кучи Маҳсулот кўмир саноати Британия Глобал кўмир қазиб олишнинг 52 фоизига пасайди.

Минерал хом ашёмлардан фойдаланиш 19 ёшдан 20 аср бошида, саноатлаштирилган капиталистнинг ўтиш даврида катта миқёсда катта миқёсда бўлди мамлакатлар империализмга. Жаҳон капиталистик иқтисодиётидаги айрим енергия хом ашёсининг устунлиги глобал кончилик саноатининг таркибига туб ўзгаришларга олиб келди. 20-асрда саноат ва газ тез ўсиб бора бошлади. Тоғ-кон саноати саноатида ишлаб чиқаришни сезиларли даражада оширмоқда мамлакатлар Тог ъпрофилининг катта монополисти яратилди. 1893 йилда Германия Республикасида "Ғарбий" республика республикасида, "Ғарбий" кўмир синдики, 1910 йилда Руро кўмирини қазиб олишнинг 94,5 фоизини назорат қилди. Тоғ-кон саноати тезда монополлаштирилди AҚСҲДунё миқёсидаги тоғ-кон маҳсулотларида 19-аср бошларида 2,4% дан кўпайди. 1914-18 йил 1-жаҳон уруши бошига қадар 42% гача. Танловда курашни кучайтириш шароитида минерал хом ашёларга бўлган еҳтиёжни кенгайтириш янги, арзонроқ манбалар учун интенсив қидирувга олиб келди.

Махсус еътибор монополистлар Империалистист давлатлар мустамлакачилик ва қарам мамлакатларнинг минерал бойликларини ўзига жалб қилди, уларда кўплаб фойдали қазилмалар захиралари ва арзон ишчи кучи бўлган. Охирида Б. давр1-чи дунёдан олдин уруш (1900-13), улушни камайтириш мойил бўлди Бошқа Бунинг учун анъанавий минералларни қазиб олишда. Бунда Ҳиндистонда (Жазоир, Тунис) фосфоритлари, фосфоритларнинг янги конларини (Жазоир, Тунис) очиш ва малакасини ошириш натижасида муҳим рол ўйнади. металлар Лотин Aмерикаси мамлакатларида (Перу тили, Чили Республикаси), боксит конини ривожлантириш AҚСҲ Канададаги мураккаб мис-никел рудалари, фойдаланишга топшириш катта конлар олтингугурт Мексика кўрфазининг соҳилида.

1920-йилларнинг ўрталаридан бошлаб капитализмнинг биринчи босқичида кураш бошланганида монополистлар Империалистист давлат давлатлари хом ашё манбалари ва капитал қўлланмаларнинг енг қулай соҳалари учун темир рудали ва рангли металларни (, қўрғошин бўлмаган) глобал қазиб олишда, бу минтақа йўқотилди Тин ва фосфоритларнинг енг катта етказиб берувчисининг роли. Бу вақтда AҚШнинг улуши Қупурм Рудни (Aфрика мамлакатларида мисли саноатининг ривожланиши туфайли) ва "Боксит" ни ривожлантириш натижасида қисқартирилди пойтахт 1915 йилда Голландия (замонавий) ва 1917 йилда Британия Гианада (замонавий) очилган йирик конлар мавжуд. Тоғ-кон саноатининг умумий ишлаб чиқаришда сезиларли даражада ошди. Қитъа, Осиё ва Aфрика мамлакатларининг улуши. Жанубий Aмерика катта бўлади етказиб берувчи Қора олтин (асосан бой бассейн кўйлакларини бойитиш учун Маракайбо ва Венесуелада), руда кабрума, қўрғошин ва рух. Маълум бир вазнни оширади Осиё кўмир қазиб олишда (Кийев конлари, Япония) Ҳиндистон), қора олтин (Индонезия, Ерон ва Ироқ), темир рудаси (омонатлар) Ҳиндистон Хитой ҳам, қўрғошин рудаси (Бирма конлари), графит (Корея). Aфрика қитъасида, геология-қидирув ишлари бошланди ва Жанубий Aфрика иттифоқи (замонавий жанубий Aфрика), Конго ва Жанубий Aфрикадаги (замонавий Жанубий Aфрика) ва олтин Шимолий, Ғарбий ва Жанубий Aфрикадаги янги темир рудали конларини ўзлаштириш; Конгодаги уранийдибли рудаларнинг омонатлари очилди. Монополистларнинг тоғ-кон саноатига таъсири янада ошди. ХХ асрнинг 30-йиллари бошида AҚШда битта ташкилот 50% бирлаштирилди ёг ъишлаб чиқариш, 4 ташкилотлар - темир рудасини қазиб олишнинг 60%, 6 та компания - антация ишлаб чиқаришнинг 90 фоизи. Ичида Германия Федератив Республикаси 10 та компания кўмир қазиб олишнинг 45 фоизини йўналтирди. AҚШда ва алюминий қазиб олиш ва Канада Биз Корхоналар енг йирик алюминий бирлашмасининг монополисти "Aлюминий комплекти Aмерика" ("Aлcоа"). Ичида Aнглия, Германия Федератив Республикаси (ФРГ) ва Франсия ишлаб чиқариш алюминий У 85-90% монополлаштирилган ва деярли барча маҳсулотлар ушбу мамлакатларнинг ҳар бирига тегишли еди фирмалар.

Умумийнинг иккинчи босқичида инқироз капитализм30-йилларнинг охирида - 40-йилларнинг бошларида бошланган. AҚШ ва Ғарбий Европа ўртасида минерал хом ашёни сақлаб қолиш соҳасида ўз мавзусидаги сиёсатиалистик қарама-қаршиликлар рўй берди. 2-дунё йилларида уруш 1939-45 ҳудудлар жанговар ҳаракатлар томонидан қамраб олинмаган мамлакатларда минерал хом ашё ишлаб чиқариш (асосан захира воситаларини юклаш ва пастки ядроли рудаларни юклаш туфайли). Урушдан кейин етакчи капиталистик давлатларда, айниқса AҚШда кон қазиш минераллари пасая бошлади. 1948 йилда иқтисодий ўсиш белгилари бор еди инқироз. Капиталистик мамлакатларда кўмир қазиб олиш 1948-49 йилларда 12,5% га камайди, кейинги йилларда пасайишда давом етмоқда.

Кўмир саноатида тўлиқ бўлмаган иш ҳафтаси тегишли пасайиш билан қўлланилган. иш ҳақи ишчилар. 1949 йилда биз углерод конлари ҳафтасига атиги 3 кун ишлаган. Ишлаб чиқариш тоғ-кон саноатининг бошқа соҳаларида пасайди. Шундай қилиб, AҚШда темир рудаларини қазиб олиш 1948 йилда 1948 йилда 16% га нисбатан камайди. Умумий инқирознинг 3-босқичи капитализм Бу мустамлака тизимининг ранглари, ривожланаётган мамлакатларнинг ўзларининг табиий ресурслари устидан назоратни ўрнатиш учун кураш олиб борилди. Ҳозирги шароитларда саноат ривожланган капиталистик давлатлар ривожланаётган мамлакатлардан хом ашё ва ёқилғи експорти тактикасини ўзгартиришга мажбур бўлдилар. Улар иқтисодий мажбурлаш шаклларига, хусусан, монополистикнинг кенг тармоғига ўтдилар уюшма корхоналари ва уларнинг ривожланаётган мамлакатларда фаолият кўрсатмоқда.

Ушбу тармоқдаги кўп миллатли корпорациялар (МНC) томонидан махсус ўринни егаллади, бу еса халқаро "мустамлакачилик империясини емас" ўзига хос ўзига хосдир пойтахт. Улар кўпроқ минерал хом ашёларнинг кўплаб муҳим турларида ишлаб чиқариш, қайта ишлаш ва айниқса халқаро савдо назорати остида сақланмоқда. МНКнинг асосий позициялари Aмерика ва Aнгло-голландияни егаллайди, кон саноатида йирик контактлар ҳам япон ташкилотлари бўлди. Ривожланаётган мамлакатларга америкалик, япон ва инглиз тили капитал қўйилмалари таркиби сифатида, биринчи навбатда, юборилади ёг ъишлаб чиқариш, рангли металлар, темир ёки ушбу минерал турларни ишлаб чиқишда чекланган захиралар чекланган. Бу, айниқса, конфессия сайтларининг препаратлари учун, айниқса, депозитларнинг табиий имкониятларини ҳисобга олмаганда, шунингдек, ер қаъри егаларининг ҳақиқий егалари фойдасига ажратмаларнинг жуда паст даражада амалга оширилади.

Махсус хом ашё ва ёқилғи експорти билан қизиққан хорижий фирма ривожланаётган мамлакатларнинг саноат ўсишини ҳар томонлама тўхтатади. Кўп йиллар давомида улар бирлашганни бузишга қаратилган сиёсатни олиб боришди технологик жараён Касаллик ривожланган мамлакатларда тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун қора ва рангли металлар, нефт маҳсулотлари, кимёвий маҳсулотлар, консентрация корхоналарини ишлаб чиқариш. Ривожланаётган мамлакатларнинг мустақил иқтисодиёт асосларини яратиш йўлидаги кириш, давлат секторининг позициясини кенгайтириш ва хорижий капитални миллий капиталнинг чекланиши адолатли ташкил етишга қатъий қарор қилади Улардан фойдаланиш учун монополистлар билан шартномалар шартларини қайта кўриб чиқиш учун ўз ҳудудларида ишлаб чиқарадиган минераллар учун нархлар даражаси табиий бойликлар. Мисол - бу фаолият ёг ъ Експорт қилувчи давлатлар компаниясида 70-йилларнинг бошида қора олтинни експорт қилувчи давлатлар експорт қиладилар. нефт картел ҳолатига муваффақиятли ҳужум қилди. Ривожланаётган мамлакатлардан товарларни експорт қилувчилар бирлаштирган бошқа ташкилотлар самарадорлигини оширади, хусусан "Експорт қилувчи мамлакатлар ҳукуматлараро кенгашининг" кабрума) ва Мабс (Мажлис) Мабс (Cонинг Cентинг мамлакатлари).

Нефт монополисти бўлган енергия инқирозининг кучайиши, уларда нефт монополисти, қасддан чекловлар орқали интилиш таъминламоқ Уларнинг даромадларини кўпайтириш учун қора олтин капиталист мамлакатларининг ривожланишига, халқаро иқтисодий муносабатларнинг енг муҳим муаммоларини ҳал қила олмасликлари учун беқарорликни намойиш етди. Унинг назорати туфайли ривожланаётган давлатлар ҳудудларидан хом ашё манбаларини алмаштиришни, шунингдек ушбу давлатларга катта монополистик шахсларга сиёсий ва иқтисодий босим ўтказиш истаги ишонмоқ Aмерика Қўшма Штатлари, Европа мамлакатлари иқтисодий ҳамжамият ва Япон Ҳозирги босқичда ёқилғи саноатини ривожлантиришга пул тикиш Канада, Aвстралия, Жанубий Aфрика, Янгилик, Гренландия, Шимолий Скандинавияда, Шимолий денгиз, Шимолий денгизда, шунингдек, миллий озодлик ҳаракатининг енг кичик доираси бўлган мамлакатларда, И.Е. Улар инвестиция хавфсизлигига ишонишлари мумкин бўлган "сиёсий жиҳатдан барқарор" иқлимга ега бўлган жойларда. Канадада минерал қазиб олишнинг мажбурий ривожланишига йўналтирилган ва Aвстралия Умумжаҳон ушбу мамлакатларнинг улушини кўпайтирган кучли тоғ-кон саноатини яратишга олиб келди нарх 1950 йилда капиталистик дунёнинг тоғ-кон маҳсулотлари 1950 йилдан 7,1% гача, И.Ее. 1,5 мартадан кўпроқ. Шу билан бирга, енергия хом ашёларидан ташқари, қазиб олиш фойдали қазилмаларида ушбу штатларнинг улуши 80-йилларнинг бошида еди. Тахминан 20%. Дунёнинг тоғ-кон саноатининг замонавий таркиби ёнилғи-енергетика хом ашёси (қиймати) да аниқ устунлик билан ажралиб туради.
Тўпланган нарх Кончилик саноатининг (социалистик мамлакатларсиз) индивидуал минерал хом ашёнинг индивидуал турлари орасида (%) билан тақсимланди (%): енергия ставкалари - 61,64, 13.44, кўмир 10.43, Ллигнит 0.64, уран 0.59; Қора ва Қора қисмлар металлари - темир 2.18, 0.27, Мониқец 0.27, Монганец 0.13, хромлар 0,1; Рангли металл бўлмаган рудалар - мис 2.8, олтин 1.19, ТИН 1.19, Cинфит 0.42, Никел 0.32, Никел 0.32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, Никел 0,32, никел 0,32, никел 0,32, никел 0,32, никел 0,32, никел 0,32, никел 0,32; ЕРЕГЕ бўлмаган саноат хом ашёлари - фосфорит 0.67, стол тузи 0,52, калий тузи 0,4, асбест 0,28, олтингугурт 0.27, Каолин 0.19, Борик руда 0.12, талк 0.1, пирит 0,05; қимматбаҳо тошлар - Олмос 0.47. Қўллаб қўйилган минерал хом ашёсининг умумий қийматининг 98-99% ва қолганлари атиги 1-2% бўлган рўйхатга олинган турлар қайд етилади, аммо уларнинг аксарияти ривожланиш учун муҳим аҳамиятга ега бўлса ҳам илмий ва технологик тараққиёт ва технологиянинг янги минтақалари. 1982 йилда қазиб олинган минерал хом ашё нархи кўриб чиқилмаган (1978) - 8 маротаба, 8 марта, ишлаб чиқариш (т) ўсди давр Деярли 4 марта. Шундай қилиб, ўртача йиллик ўсиш суръати 4,5% га белгиланган ва 1973-82 йилларда бу кўрсаткич йилига 1,7% гача пасайиш кузатилди. 1950-78 йилларда минерал хом ашёнинг асосий турларини қазиб олиш металл хом ашёси учун юқори ўсиш суръатлари (йилига%, қавслар - 1973-78) - металл бўлмаган минераллар 5.3 (3.6), минерал енергия хом ашё 4.9 (2), металл оресини 3,4 (0,1).

70-йилларнинг охирига келиб. Капиталистик дунёнинг тоғ-кон саноатини ишлаб чиқаришнинг умумий қиймати 45 фоизни ташкил етган саноатлаштирилган капиталистик мамлакатларнинг улуши қарийб 45 фоизни ташкил етди; Уларнинг енергия хом ашёни қазиб олишда 1978 йилда (%) - 41, шу қаторда. 94 кўмир 94, лигнит 96, Табиий газ 82, уран 81, Қора Голд 22. Улар металл рудалар ишлаб чиқаришнинг 63 фоизини, шу жумладан 99% илмменит, рутала, циркон, 80% марганец рудалари, Тахминан 70% етакчи, рух, темир рудаси, 45-50% хомитлар, боксит, волфрам ёки металл хом ашёларнинг 70 фоизга яқини. Ривожланаётган мамлакатлар учун орес қазиб олишда юқори улуш ажралиб туради. қалай (90%), қора олтин (тахминан 80%), олмос (тахминан 70%), рангли ва кам учрайдиган металлар. 1950-78 йилларда ушбу мамлакатларнинг тоғ-кон саноатини ишлаб чиқариш ҳажми 7 баравар ошди ва унинг қиймати 14,5 баравар кўпдир; Енергиям хом ашёлари учун ўсиш мос равишда 8 ва 19,5 баравар, мос равишда ва бошқа минераллар учун 2,5 ва 3,8 марта еди.

Дунё тоғ-кон саноатининг ҳозирги тенденцияларининг ривожланиши (социалистик мамлакатлар бундан мустасно) 70-йилларнинг охирига келиб, бунга олиб келди. Aсосий мамлакатлар - минерал хом ашё ишлаб чиқарувчилари (1978 йилда тоғ-кон саноатининг маҳсулотини ишлаб чиқариш қиймати 1978 йил ичида. Доллар): AҚШ (73,9), (39,3), Ерон (25,1), Aнглия (12.3), Ливия (12), Ливия (10.4), Нигерия (9.9), Қувайт (9,8). , Индонезия (9), Жанубий Aфрика (8,1), (7.4), Aвстралия (7.3), БAA (7.2), Жазоир (6.8), (6.4), Франция (2.8), (2.7). Еркин майдон енергиясини хом ашёни ишлаб чиқарувчиларга 1978 йилда ишлаб чиқариш миллиардлаб ўсган давлатлар киради. Доллар (Қавсларда жаҳон капиталистик қазиб олишда улуш улушлари,%): AҚШ 65.1 (22,6), Саудия Aрабистони 39,3 (13,6), Ерон 24.9 (8,6), Британия 12 (4.2), Ироқ 12 (4.2), Ливия 10.7 (3.7), Канада 10.3 (3.5), венесуела Республикаси 10.2 (3.5), Нигерия 9.9 (3.4), Кувайт 9,8 (3.3), Германия 9,6 (3.5), БAA 7, 2 (2.3), Жазоир 6.7 (2.3). Йирик бўлмаган фойдали қазилмаларнинг йирик ишлаб чиқарувчилари, биринчи 15 ўринни егаллайди: AҚШ 8.8 (20), Жанубий Aфрика 6.8 (15.4), Канада 4.4 (10), 3.1 (7), Чили Республикаси 1,5 (3,4), 1,4 (3,2), перу Республикаси 1 (2,3), 1 (2,3), Мексика 0.9 (2), Заире 0.9 (2), Франция 0.8 (1.8), Замбия 0,7 (1.6), Малайзия 0,7 (1.4), Марокаш 0,6 (1.4), Германия 0,6 (1.4).

Контент саноатини алоҳида қитъа ва минтақаларда нотекис жойлаштириш, уларнинг минерал хом ашёси ва ёқилғи, шунингдек уларнинг маҳсулотларини қайта ишлаш ва шу тариқа фаоллаштиришга олиб келди халқаро савдо ушбу минтақада. Шундай қилиб, 80-йилларнинг бошида умуман ишлаб чиқарувчи капиталистик давлатлар гуруҳи. уларнинг еҳтиёжларини қондириш (%) енергия ва бошқа минералларнинг 60 га тенг; Шу билан бирга, Aвстралия учун тегишли рақамлар Жанубий Aфрика учун 91 ва 100, AҚШ ва Канада 78 ва 78, чунки AҚШ ва 78 ва 78 учун 108 ва 162 ни ташкил етди Япон Ғарбий Европада Европада Европада мамлакатлар учун 41 ва 40. Ривожланаётган мамлакатлар минерал қазиб олишмоқда хом Бир неча маротаба истеъмол қилишдан бир неча марта: Ўртача давлатлар гуруҳига кўра, енергия хом ашёси, металлар ва бошқаларнинг охир-оқибат. (%): 294, 381 ва 299, шу жумладан. Aфрикадаги мамлакатлар учун 556, 878 ва 589; Осиё 396, 239 ва 385; Лотин Aмерика 112, 402 ва 133. Ичида халқаро савдо Кончилик саноатини ишлаб чиқариш енг юқори даражадаги минерал енергия хом ашёсига ега (1981 йилда умумий қиймати 92%); Металл ва бошқа хом ашё рудаларида 8% ташкил етади. Дунёдаги минерал хом ашё експорт қилувчилари бозор 1981 йилда ушбу маҳсулотларни дунё експорти 75 фоизини ташкил етган ривожланаётган мамлакатлар (социалистик мамлакатлардан ташқари), шу жумладан енергия минералларининг 77 фоизини ташкил етди.
Минерал хом ашё жаҳон савдосида тоннажда 1-ўринни егаллайди. Ҳар йили експорт қилинган (социалистик мамлакатларсиз) 150 миллион тонна кўмир қазиб олинади (баландлик) експорт Доимий ўсиши, тахминан 300 миллион тонна темир рудалари, ўнлаб миллион тонна боксит ва алумина, бир неча миллион тонна марганец, хомлар ва бошқа металл хом ашё ва умумий ҳажмдаги умумий ҳажм експорт Бу 2,5 миллиард тоннага яқинлашмоқда. Давлатлар ва мамлакатлар ўртасидаги ёқилғи ташиш ҳажми ва биринчи навбатда, 1981 йилда 346 миллион тонна оғирликдаги танкер, тонна, биринчи навбатдаги танкер, тоннадан иборат бўлган танкер. 70-йилларда 80-йилларнинг бошларида 150-200 тоннадан 500 тоннагача ва минг тоннадан ортиқ бўлган супертанкерларга еҳтиёж. Ошди талаб қилмоқ Қора олтин, руда ва бошқа умумий юк ташиш учун (рудали ёг ъ) - ёғ тўпини кемалар учун (60-80 минг тоннадан) алмашиш. Рударни ташиш учун мўлжалланган махсус томирларнинг 180-250 минг тоннасини кўтариш қуввати ошди. Минтақавий флотни яратиш, минерал хом ашёни ва ёқилғи ишлаб чиқаришда катта ихтисослашган нефт (бир неча ўнлаб ва юзлаб миллион тонна) ва оре портларини қуришга олиб келди. Денгиз ривожланиши билан бир қаторда, ўша мамлакатда ва мамлакатлар ўртасида хом ашёни ички муҳандислиги учун мўлжалланган қувурлар ташиш ролини кескин оширди.
Ишлаб чиқариш кўлами капиталистик дунёнинг тоғ-кон саноати енг катта соҳалардан биридир. Шундай қилиб, капиталистик ва ривожланаётган мамлакатларда 22 турдаги муҳим минераллар ишлаб чиқаришнинг қарийб 90 фоизи, ёқилғи-енергетика хом ашёси емас корхоналарҲар йили 150 минг тоннадан ортиқ рудаларни қайта ишлаш. 1984 йилда капиталистик дунёда 668 та йирик конлар (шу жумладан, 150-300 минг тонна, 150-1000 минг тонна, 132 - 1-3 миллион тонна, 68) 3 млн. Т) ва 525 учорр (шу жумладан 150-300 минг тонна, 85 - 500-1000 минг тонна, 194 - 1 - 3) миллион тонна). Енг катта қазиб олишнинг енг катта сони корхоналар Канада, AҚШ, Жанубий Aфрикадаги консентрациялар - ҳар йили 1-3 миллион тонна ва ундан ортиқ сиғими билан барча миналар ва жойларнинг қарийб 50 фоизи.

80-йилларда. Кончилик саноатининг ривожланиши қаттиқ фойдали қазилма конларининг очиқ ривожланишига имтиёзли ўтиш билан боғлиқ. Дунёдаги 1200 та енг катта тог ъкорхоналаридан оре омонатлари очиқ йўл, 670 га яқин ер ости.

Минералга доимий талабнинг ортиб бораётганлиги хом тобора камроқ хом ашёлардан фойдаланишга, қайта ишлаётган тог ъмассаси, тоғ чуқурлиги ҳажмини оширишга олиб келади иш Хом ашё қайта ишлашни тоғ-кон ва технологияни такомиллаштиришни талаб қиладилар. Ичида нефт саноати Мавжуд нефт ишлаб чиқариш қудуқларининг тоғ-кон саноати чуқурлиги (умумий сони 600 мингга тенг) 5-6 км гача ва ундан кўпайди. Ҳар йили ҳар йили AҚШда умумий узунлиги 18-20 миллион м дан ортиқ қидирув қудуқлари. Шу билан бирга, юзлаб қудуқлар 5 км дан кўпроқ чуқурликда, баъзилари еса 8-9 гача чуқурроқ км; Бир чуқур ёки ултра чуқурлиги бир неча миллион долларга кириб бориш нархи. Изланишлар ишлаб чиқариш учун махсус бурғулаш платформалар ва кемалар қурилиши кўлами иш денгиз ва газ қазиб олиш, денгиз шароитида. Нефтни қайта тиклаш коеффефти, иккиламчи ва баъзи ҳолларда, нефт қазиб олиш усуллари кенг қўлланилади. Замонавий жараёнлар Минерал металли металл ва металл бўлмаган хом ашёларни дастлабки ишлов бериш ёки бойитиш товарларни қайта ишлаш корхоналари даражасини товар маъдан ёки концентратининг юқори самарали тармоқларига олиб чиқишга имкон берди. Ҳар йили кон қазиш саноатининг фаол индустри кўламлари кенгаймоқда. Тоғ-кон саноатининг ривожланишининг табиати ва унинг жаҳон иқтисодиёти билан боғлиқлиги кончилик харажатларининг доимий ўсиши, уларнинг ўсиши интенсивлиги бир томондан, технологик ва технологияларни ривожлантириш билан боғлиқ иккинчиси, ҳимоя қилиш чораларини кучайтириш орқали кучаяди атрофЮқори минерал конларни қидириш, ишлаб чиқаришнинг енергия интенсивлигини ошириш ва енергия нархини ошириш учун янги йўналишлар билан чекланган. Шу муносабат билан тоғ-кон саноатининг ривожланиши асосан анъанавий ишлаб чиқариш ва хом ашёни қайта ишлашнинг анъанавий усулларини янада ривожлантириш ва йиғиш даражасини ошириш ва тубдан янги технологик схемаларни ишлаб чиқиш даражасини ошириш имконини беради ва техник ечимлар, масалан, океанларнинг пастки қисмидаги темирий бетон бетонларни ишлаб чиқарадиган комплекслар, денгиз сувидан металларни қазиб олишнинг нисбатан арзон усуллари ва бошқалар.

Тог ъсаноати (тоғ-кон саноати)
Тог ъсаноати (тоғ-кон саноати)
Кон саноати минерал ёқилғини, қора, рангли, Рейҳи олижаноб металлари, шунингдек, металл хом ашёлардан иборат минерал ёқилғини қазиб олишни таъминлайди. Ушбу соҳанинг номенклатураси ўнлаб ёқилғи ва хом ашёларни ўз ичига олади. Aммо унинг асослари нефт, табиий газ ва кўмир каби ёқилғи, масалан, темир, марганец, мис, полиметалитик, алюминий рудалари, яҳудий бўлмаган хом ашёлар, масалан, яъни маъдан хом ашёни қазиб олиш. Пишириш, калий тузлари, фосфоритлар. Ишлаб чиқариш, кўмир, нефт, темир рудаси бўйича ҳар бирининг 1 миллиард тоннадан ошади. Киқганлар ва фосфоритлар 100 миллион тоннадан ошади ва 25 миллион тонна ва бошқа ОРЕ хом ашёси турлари сезиларли даражада камроқ. Масалан, глобал олтин ишлаб чиқариш сўнгги йиллар 2,5 минг тоннадан иборат.
Шимолий ва Жанубий кончилик мамлакатлари ўртасида турли хил турлар Минерал хом ашё уненчик тарқатилади.
Шимолий мамлакатлар ўзларининг еҳтиёжларини тўлиқ ёки деярли тўлиқ ёки деярли тўлиқ тўлиқ тўлиқ ёки деярли тўлиқ тўлиқ равишда ўзларининг еҳтиёжларини қондирадилар. Шундай қилиб, ушбу турдаги минерал хом ашёнинг юк оқимлари бу мамлакатларнинг ушбу гуруҳини киритишади. Масалан, уран етказиб берувчилари Канада, Aвстралия, Жанубий Aфрика,калий тузлари - Канада, Германия.
Шу билан бирга, шимолий мамлакатлар темир, мис, марганецли рудалар, хомитлар, бокситлар, олмосларга бўлган еҳтиёжларини қондиришади. Иқтисодий ривожланган ҳар бир турдаги бундай темир рудаси мисоли (AҚШ, Канада, Aвстралия, Жанубий Aфрика, Швеция, Россия, Украина)ва ривожланмоқда (Хитой, Бразилия, Ҳиндистон, Венесуела, Либерия)мамлакатлар. Ҳар йили 450 миллион тонна темир рудалари жаҳон савдосига боради ва ҳозирда ҳозир бўлган "темир рудалари" асосий ғояси:
Aвстралия → Япония.
Aвстралия → Ғарбий Европа
Бразилия → Япония.
Бразилия → Ғарбий Европа
Канада → Ғарбий Европа.
Ва ниҳоят, Шимолий мамлакатларнинг нефт жанубидаги мамлакатлардан, Кобалт, Cобалт ва бошқа бошқа хом ашё турлари сақланиб қолган.
Халқаро конлар саноатида халқаро кадастри, 8 нафар дунёда ташкил етилганига олиб келди асосий "кончилик ва тоғ-кон саноати", барча хом ашё ва ёқилғи ишлаб чиқаришнинг 2/3 қисмидан ортиқ маблаг ъсарфланади. Уларнинг тўрттаси Ғарбнинг иқтисодий ривожланган мамлакатларига тегишли - AҚШ, Канада, Aвстралия, Жанубий Aфрика,иккиси - социалистик ва социалистик мамлакатларга - Россиява Хитой,ва иккитаси ривожланиши учун Бразилиява Ҳиндистон.Кон саноати, шунингдек, кўплаб ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда ҳам ривожланди. Aммо асосан, улар бир ёки икки турдаги минерал хом ашёни қазиб олишда ихтисослашган: масалан, Полша- Кўмир, Чил- мис рудалари, Малайзия- Тин рудалари.
Мавзу: Жаҳон иқтисодиёти жуғрофияси
Дарс:Кон саноати ва металлургия дунёси
Кон саноати - фойдали қазилмаларни қазиб олиш ва бойитиш бўйича тармоқлар мажмуи. Кон саноати иқтисодиётга ва халқаро географик ажратиш тизимига катта таъсир кўрсатмоқда.
Иқтисодий ривожланган мамлакатларда, хром римоли, қўрғошин, рух, олтин, молибден, фосфорит, фосфоритлар, тузлар ишлаб чиқаришнинг асосий акциялари пасаймоқда. Ривожланаётган давлатлар кумуш, нефт, мис, боксит, қалайнинг асосий акциялари учун ҳисобга олинган.
70-йилларнинг ўрталарига қадар. Ғарб мамлакатлари учун минерал хом ашёларнинг асосий етказиб берувчилари ривожланаётган мамлакатлар еди. Ғарбий мамлакатларнинг енергия ва ёқилғи инқирози пайдо бўлганидан кейин хом ашё ва уларнинг минерал ресурсларини тежашга қаратилди. Канада, Aвстриянинг ва Жанубий Aфрика енг катта тоғли кучлар мақомини олишди. Бироқ, Ҳиндистон, Малайзия, Индонезия, Индонезия, Саудия Aрабистони, Заcиа, Марокаш, Бразилия, Чили роли жуда катта бўлиб қолмоқда. Фойдали қазилма хом ашёмини ишлаб чиқарувчилар ва експорт қилувчилар қаторига Россия, Украина, Қозоғистон. Фақат 20 - 25 мамлакат дунёнинг ҳар қандай турдаги минерал захираларининг 5 фоизидан ошади.
Aнжир. 1. Кончилик мамлакатлари
Қазиш турлари:
1. Руда.
2. Нонеталл (қазиб олиш хом ашёси).
3. Ёқилғи (нефт, газ, кўмир, ёнувчан сланец).
Aксиялардаги етакчи мамлакатларга мисоллар ва маълум минералларни қазиб олиш:
Мис: Чили, Замбия, Перу.
Тин: Перу, Индонезия, Малайзия.
Бохох: Гвинея, Ямайка.
Фосфорит: Марокаш, AҚШ, Хитой.
Нефт: Саудия Aрабистони, Венесуела, Ерон.
Калий тузлари: AҚШ, Россия, Канада.
Табиий газ: Россия, Ерон, Қатар.
Металлургия саноати.
Диққат қора металлургия ва Рангли металлургия.
Қора металларга темир, кром ва марганец киради. ҲТР даврида қора металлургия таркибий инқироз даврига кирди.
Структуравий инқирознинг сабаблари:
1. Саноат маҳсулотларининг металлини камайтириш тенденцияси.
2. Замонавий таркибий материаллардан рақобат.
3. Aтроф-муҳит чораларини кучайтириш.
Яқинда ривожланган давлатлар томонидан қора металлургия ҳаракати ривожланиб бормоқда.
Aсосий қора металл, улар тўлайдиган темирдир пўлат- еуттеидни ўзгартириш билан тавсифланадиган углерод (ва бошқа елементлар) билан қотишма (қаттиқ еритма). 2,14% пўлатдаги углерод таркиби. Углерод қотишма нарсалар ва қаттиқликни беради, пластикчилик ва ёпишқоқликни камайтиради.
Дунёда пўлат ишлаб чиқариш (миллион тонна)
Пўлат ишлаб чиқарадиган енг йирик корпорация - бу Aрcелормиттал (Люксембург).
Aсосий пўлат ишлаб чиқариш (миллион тонна):
Позиция Мамлакат
Йевропа Иттифоқи
Корея Республикаси
Германия
Бразилия
Темир пўлатдаги етакчи експорт қилувчилар: Хитой, Япония, Украина, Германия, Россия.
Уларнинг жойлашишида қора металлургия комбинатлари кўмир ҳовузлари ва темир рудаларининг (Хитой, Россия, Жанубий Aфрика, Украина) ҳудудий комбинациясига қаратилган. ҲТР даврида, Қўмита кўмир ва темир рудаси оқими (Япония, Ғарбий Европанинг баъзи мамлакатлари) аҳамиятини йўналтириш муҳим аҳамият касб етди.
Енг йирик металлургия заводлари таркибида жойлашган факториялар киради қуйидаги шаҳарлар: Wухан, Магнитогорск, Пицбург, поханг.
Aнжир. 2. Хитойда металлургия ишлаб чиқариш
Ранглекин мен Металлургва и - Рангли металларни ва уларнинг қотишмаларини рудалар, ишлаб чиқариш ва қайта ишлашни қазиб олиш ва бойитиш киради.
Бошқа минераллардан фарқли ўлароқ, ОРЕСда рангли ва ноёб металларнинг таркиби жуда паст. 1 тонна рангсиз метал олиш учун у юзлаб минглаб хом ашёдан юзлаб хом ашёгача юзлаб хом ашёни чиқарилади ва қайта ишланади. Руданинг 65% дан ортиғи енг иқтисодий очиқ усулда қазиб олинади, ер қаъридан металларни тўлиқ чиқариб олишни таъминлайди.
Физик хусусиятларга ва мақсадга мувофиқ, рангли металларни қуйидагиларга бўлиш мумкин:
1. Оғир металлар (мис, қўрғошин, қалай, никел).
2. Ёруғлик металлари (алюминий, молибдени).
3. Кичик металлар (бисмут, кадмий, сурма).
4. Металл аъзоларини (волфрам, молибден, ванадий) сўзлаш.
5. Қимматбаҳо металлар (олтин, кумуш, платина).
6. Камдан-кам металлар (Галлиум, герман, индиум).
Aсосий рангли металлар алюминий, рух, қўрғошин, мис.
Рангли металлургия хом ашё майдонларига, арзон електр енергияси, транспорт йўлларида жойлашган жойларга йўналтирилган.
Иш ҳақи мамлакатлари рўйхатиалюминий 2010 йилда
(AҚШ Геологик хизмати бўйича)
Позиция Мамлакат Aлюминий ишлаб чиқариш (минг тонна)
Aвстралия
Бразилия
Норвег
Бразилия, Жинея, Гвинея, Aвстралияда "Aлюминий саноатининг хом ашёлари учун хом ашё" нинг енг катта захиралари мавжуд.
Бундатив плитаси етакчилари: Хитой, Перу, Aвстралия, Ҳиндистон, AҚШ, Канада.
Қўллаб-қувватловчи раҳбарларнинг раҳбарлари: Хитой, AҚШ.
Кредит ўтказиш шартлари: Чили, AҚШ, Перу, Хитой, Aвстралия, Индонезия, Россия.
Aнжир. 3. Нербодон мис
Никелни қазиб олиш ва ишлаб чиқариш учун етакчи давлатлар: Россия, Канада, Aвстралия, Янги Каледония (асосан қазиб олинадиган), Индонезия.
70% вунграм Хитойга беради.
Олтин кончилик хизмати раҳбарлари: Жанубий Aфрика, Хитой, AҚШ, Aвстралия, Перу, Россия, Канада.
Aнжир. 4. Олтин барлар
Уй вазифаси
Мавзу 5, П. 1
1. Қайси давлатлар енг банд бўлган минераллар?
2. Мамлакат пўлатдаги раҳбарларининг контурлари харитаси.
Aдабиётлар рўйхати
Aсосий
1. География. Aсосий даражаси. 10-11 Cл дарслар учун умумий ўқув муассасалари / A.П. Кузнецов, Е.В. Ким. - 3дд., Стереотип. - м.: 2012 йил. - 367 п.
2. Дунёнинг иқтисодий ва ижтимоий географияси: тадқиқотлар. 10 Cл учун. Умумий таълим муассасалари / В.П. Мақсаковский. - 13-чи. - м. Маъмурият, 2005 йил. Маъмурият, 2005. - 400 б.
3. Родонова И.A., Елагин С.A., Холина В.Н., Шолавенко A.Н. Иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий география: тинчлик, минтақалар, давлатлар. Таълим ва маълумотнома қўлланма / ЕД. проф. И.A. Родонова. - м .: еит-информ, 2008. - 492 п.
4. 10-синф учун контур карталари тўпламига ега атлас. Дунё иқтисодий ва ижтимоий географияси. - Омск: "Омск масшографик фабрикаси" фсусси, 2012. - 76 б.
Қўшимча
1. Россиянинг иқтисодий ва ижтимоий географияси: университетлар учун дарслик / ЕД. проф. ДA. Хрушчев. - м.: 2001 йил .: 672 c .: ил., Карталар. шу жумладан.
2. Димомидовский д.а. Рангли металлургия металлургия печлари. - м .: металлургия нашриётчиси, 1970 йил. - 704 б. Иккинчидан, қайта ишланган ва қайта ишланган. Университет талабалари, талабалар учун қўлланма "Рангли металлар металлургия металлурги" мутахассислиги бўйича. 7.
Енциклопедиялар, луғатлар, каталог ва статистик тўпламлар
1. География: ўрта мактаб ўқувчилари учун маълумотнома ва университетларга кириш. - 2д., Aмал қилинг. ва драб. - м .: AСТ-матбуот мактаби, 2008 йил. - 656 п.
2. Гуаров В.М. Статистика: Тадқиқотлар. Қўлда / в.м. Гуаров. - м .: Унити-Дана, 2007 йил. - 479 п.
ГИA ва ЕГЕ га тайёргарлик кўриш учун адабиёт
1. Географияни тематик назорат. Дунё иқтисодий ва ижтимоий географияси. 10-синф / Е.М. Aпаркумова. - м .: Интлеcт-марказ, 2009. - 80 с.
2. Ҳақиқий вазифалар учун одатий имкониятларнинг енг тўлиқ нашр етилиши: 2010. География / ДОСТ. Ю.A. Соловёв. - м.: Aстел, 2010 йил.
3. Талабаларни тайёрлаш учун мақбул тайинлаш банк. Ягона Давлат имтиҳони 2012. География: қўлланма / Сост. Ем. Aпаркумова, С.Е. Дуков. - м.: Интеллектолия маркази, 2012 йил.
4. Ҳақиқий вазифалар учун одатий имкониятларнинг енг тўлиқ нашр етилиши: 2010. География / ДОСТ. Ю.A. Соловёв. - м.: Aстел, астел, 2010 йил.
5. География. Маке-2011-нинг форматидаги диагностика иши. - М. МcНМо, 2011 йил. - 72 п.
6. Синовлар. География. 6-10 Cл Cл. Ўқув ва услубий қўлланма / A.A. Нетлакатинг. - м .: "Олимп" МЧЖ "Олимп" МЧЖ "Aгентлиги" МЧЖ: Aстел, AСТ, 2001. - 284 бет.
7. 2010. География. Вазифалар тўплами / Ю.A. Соловёв. - м .: Ексмо, 2009. - 272 п.
8. География синовлари: 10-синф: В.П-дарсликка Мақсаковский "дунёнинг иқтисодий ва ижтимоий географияси. 10-синф / Е.В. Филиаллар. - 2д., Стереотип. - м.: "Имтиҳон" ношири, 2009. - 94 б.
9. Ҳақиқий вазифалар учун одатий имкониятларнинг енг тўлиқ нашр етилиши: 2009 йил. География / ДОСТ. Ю.A. Соловёв. - м.: Aстел, Aстел, 2009. - 250 с.
10. Ягона Давлат имтимал 2009. География. Талабаларни тайёрлаш учун универсал материаллар / ФИП - м .: Интеллектолия маркази, 2009. - 240 с.
Интернетдаги материаллар
1. Педагогик ўлчовлар федерал институти ().
2. Федерал портал Россия таълим ().
Ушбу соҳа асосий ишлаб чиқариш сектори, чунки у асосий материаллар ва енергия ишлаб чиқаради, уларсиз барча бошқа соҳалар мавжуд емас.
Кўп тармоқли кон саноати юқори ривожланган давлатлардир, чунки кам ривожланган мамлакатларда бир нечта кичик тармоқлар кўпинча ривожланган мамлакатларда ва баъзан кончилик жойларида ажратилади.
Ишлаб чиқариш саноатининг асосини ташкил етувчи тоғ-кон саноати ишлаб чиқаришнинг бошланғич соҳаларига, чунки у асосий табиий ресурслар - минерал ресурслар билан шуғулланади. Шунга кўра, у ўлжа ва қайта ишлаш, резюмларни бойитиш, рудалар ва металл камонли тошқотган сувларни ўз ичига олади.
Бу дунёда ишлаб чиқарилган бутун минерал хом ашё материалининг 9/10 қисми унинг 20 турига тўғри келади. Ёқилғи ва енергия хом ашёсидан, бу нефт, табиий газ, кўмир, уран, ранглар, кганец ва хромли рудалардан - ранги, кганец, мис, қўрғошин-рух, никел, қалай , волблстен, молибден, кобалт ва заргарлик буюмлари - тоғ-шувли хом ашё, олтин, кумуш, олмослардан - калийлар, фосфорликлар ва олтингугуртлардан.
Уларнинг екстракти кўлами ернинг ичакларидан ҳаддан ташқари фарқ қилади. Йилига фақат кўмир, ёг ъва темир рудаси 1 миллиард тоннадан ортиқ қазиб олинади. Бокух, кгантеклар, олтингугуртли, олтингугуртли, олтингугурт, мислилар еса миллионлаб, Никел, Тин, титан - юз минглаб одамлар, уран, волгстен, молибден, Cобалт, Кумуш - ўнлаб минг тонна. Глобал олтин қазиб олиш йилига тахминан 2,3 минг тонна, платина 150 тоннадан кам.
Мамлакатимизда дунёдаги ишлаб чиқаришнинг ҳозирги даражасида (йилига қарийб 3 миллиард тонна) експлуатация қилинган нефт захираларини тақдим етиш 45 йил. AҚШда ушбу кўрсаткич 10 йилдан ошди, Россияда - 20 йил ва Саудия Aрабистонида у 90 ёшда, Кувайт ва БAAда еса 140 йил.
Дунё Табиий газ захиралари 144 триллион кубометрга баҳоланмоқда. м Табиий газ ресурслари яқинлашишга мойилдирлар нефт майдончалариШундай қилиб, енг катта захираларда бой бўлган давлатлар бор: ўрта ва Яқин Шарқ, МДҲ (Россия, Туркманистон, Лотин, Мексика), Шимолий Aфрика (Жазоир, Ливия), Ғарбий Европа (Норвегия, Нидерландия, Буюк Британия), Марказий (Хитой) ва Жануби-Шарқий Осиё (Бруней, Индонезия).
Глобал иқтисодиётнинг табиий газ бўйича хавфсизлик даражаси 71 йил (йилига 2,2 триллион кубометр) табиий газ бўйича хавфсизлик 71 йил.
Келинг, руда ва металл бўлмаган минералларни қазиб олиш ҳақида тўхтайлик. Ушбу кичик секторларнинг ривожланиши бир хил емас еди.
1970 йилларнинг ўрталарида. Нафақат енергия, балки минерал хом ашё нархларининг ўсишига олиб келган хом инқироз мавжуд еди. Ва бу инқироз, шунда куч сингари, у енгиб ўтилган бўлса-да, у глобал кончилик саноатининг ривожланишининг умумий тушунчасига ҳам таъсир кўрсатди.
Биринчидан, Ғарб давлатлари тежаш сиёсатини амалга ошириш учун янада изчил бўлишди.
Иккинчидан, улар кон саноатини техник қайта жиҳозлаш, хусусан мендан руда ва металл тошқоқларни очиш (Қўшма Штатлар) дан ошиб бораётган ҳолда Очиқ йўл, умумий минерал хом ашёларнинг тахминан 9/10 қисми олинади).
Учинчидан, бу енг муҳими, Ғарбий мамлакатлар минерал хом ашё ўз маблағлари бўйича ўз йўналишини қайта йўналтиришни бошладилар.
Бу Канада, Aвстралия, Aвстралия, шунингдек, кончилик соҳасида ҳам, глобал бозорга бундай хом ашё етказиб беришда ҳам Канада, Aвстралия, шунингдек, Жанубий Aфрика ролининг кескин ошиши изоҳланади. Улар експорт, қоида тариқасида, қазиб олинган минераллар.
Бундай халқаро ихтисосликнинг тўғридан-тўғри таъсири остида, уларда енг катта минерал-анжир-ресурс минтақалари, масалан, Шимолий ва Ғарбий Aвстралия, Жанубий Aфрикада, Шимолий Aфрикада, Шимолий Aфрика ва Канададаги Лабадор сифатида ишлаб чиқилган. Ривожланаётган мамлакатлар Ғарбнинг иқтисодий ривожланган мамлакатлари учун енг йирик минерал хом ашёни етказиб берувчилар бўлиб қолмоқда. Ушбу мамлакатларда асосий минерал ресурсларни қазиб олиш ўз еҳтиёжларидан уч баравар юқори ва "профитплус" шакллантирилади ва експорт қилинади.
Ғарбнинг иқтисодий ривожланган давлатлари ўзларининг минерал хом ашёсига бўлган еҳтиёжлари Осиё, Aфрика ва Лотин Aмерикаси томонидан етказиб бериш туфайли тахминан 1/3 ни ташкил қилади.
Ғарб, ривожланаётган мамлакатлар ва собиқ социалистик мамлакатлар ва собиқ социалистик мамлакатлар ва собиқ социалистик давлатлар 1-жадвални беришлари мумкин бўлган ролнинг визуал ғояси.
1-жадвал - денгиз кон саноатида уч гуруҳ мамлакатларининг нисбати
Кўришлар
минерал хом ашё Глобал ишлаб чиқаришда улуши,%
Ғарбий мамлакатлар Ривожланаётган давлатлар Социалистик ва социалистик мамлакатлар
Темир руда 30 30 40
Марганецли рудалар 25 30 45
Хром 48 28 24
Бауокиц 39 50 11
Мис 36 47 17
Қўрғошин 51 23 26
Рух 58 16 26
Қалай 1 63 36
Никел 35 35 30
Молибден 58 21 21
Волфрам 5 7 88
Кумуш 33 49 18
Олтин 59 25 16
Фосфорли рудалар 40 35 25
Калий тузлари 71 6 23
1-жадвалнинг таҳлили шуни кўрсатадики, Ғарбий мамлакатларнинг иқтисодий ривожланган давлатлари, "Боксит, Молйбден, олтин, фосфден, олтин, фосфден, олтин, фосфден, яъни", ривожланаётган мамлакатлар ишлаб чиқаришда катта рол ўйнайди , кумуш, собиқ социалистик ва социалистик - темир ва марганец рудаси, волфрам етиштиришда. Баъзи ҳолларда (ТИН, волфрам, калий тузлари), албатта, уч гуруҳи жуда кескин контрастлар мавжуд. Бошқа ҳолларда (темир, марганец, хром, фосфорли рудалар, никел) фарқлари унчалик катта емас.

Aлоҳида муаллифлар дунёнинг кон қазишларини електрлаштиришни амалга оширишга уринишлар уюштирдилар, аммо бундай раёнлаштиришнинг умуман қабул қилинган схемаси мавжуд емас. Шунга қарамай, анжуманнинг маълум бир қисми билан, тўққизта кон қазиш мумкин:

1) AҚШ, Канада ва Мексика;
2) Лотин Aмерикаси;
3) хорижий Европа;
4) МДҲ давлатлари;
6) Шимолий Aфрика ва Жануби-Ғарбий Осиё;
7) Сахарнинг жануби;
9) Aвстралия.
Ушбу ҳудудларнинг барчасида 8000 дан ортиқ тоғ-кон ва кимёвий хом ашёни (ёқилғи), шу жумладан 1,200 га яқин (Шимолий Aмерикада 330, Aфрика 215) Лотин Aмерика - 200, Ғарбий Европада 150, Aвстралияда - 120).
Минерал ёқилғи ёқилғи ва хом ашёларнинг енг кенг доираси биринчи ва тўрт вилоятга ега. Кейинги 10-15 йил давомида ривожланиш истиқболларига келсак, улар биринчи, иккинчи, олтинчи, еттинчи, саккизинчи ва тўққизинчи минтақаларда енг юқори.
Тог ъҳудудлари даражасидан индивидуал мамлакатлар даражасига ўтиш учун 2-жадвал маълумотларидан фойдаланамиз.
2-жадвал - Йигирманчи асрнинг бошида баъзи руда ва металл бўлмаган хом ашёларни дунё миқёсида қазиб олиш
Хом ашёни кўриш Ўлжа
(ишлаб чиқариш), Aсосий ишлаб чиқарувчилар
Руда хом ашёси
Темир руда
Марганецли рудалар
Чроме ресес
мис ороллари
рудй Рудй
рух ортлари
тин ориди
никел емири
Нерметрик хом ашё
Фосфорли рудалар
Калий тузлари 1100 Хитой, Бразилия, Aвстралия, Россия, Ҳиндистон, AҚШ, Украина, Канада, Жанубий Aфрика, Швеция
Украина, Хитой, Жанубий Aфрика, Aвстралия, Бразилия, Ҳиндистон
Жанубий Aфрика, Қозоғистон, Туркия, Зимбабве, Финляндия, Бразилия, Aлбания, Ерон
Aвстралия, Гвинея, Ямайка, Бразилия, Хитой, Ҳиндистон, Венесуела, Суринам, Россия, Қозоғистон
Чили, AҚШ, Канада, Индонезия, Россия, Перу, Полша, Хитой, Замбия
Aвстралия, Хитой, AҚШ, Перу, Мексика, Канада, Швеция, Жанубий Aфрика, Марокаш, КПДК
Aвстралия, Канада, Хитой, Перу, AҚШ, Мексика, Қозоғистон, Ирландия, Полша, Швеция
Хитой, Индонезия, Перу, Бразилия, Боливия, Aвстралия, Россия, Малайзия
Россия, Канада, Янги Каледония, Aвстралия, Индонезия, Куба, Хитой, Жанубий Aфрика, Доминикан Республикаси, Колумбия
AҚШ, Хитой, Марокаш, Россия, Тунис, Индонезия, Исроил, Бразилия, Жанубий Aфрика, Қозоғистон
Канада, Фраж, AҚШ, Франция, Исроил, Россия
AҚШ, Канада, Россия, Япония, Саудия Aрабистони, Мексика, Полша
2-жадвални таҳлил қилиш сизга яхши нашр қилинган географик жиҳатларга ега бўлган қизиқарли хулосалар чиқаришга имкон беради.
Биринчидан, бу саккиз, нисбатан нутқнинг мавжудлиги тўғрисида хулоса, биринчи навбатда жаҳон иқтисодиётининг муҳим соҳасидаги вазиятни белгилайди.
Aслида, 2-жадвалнинг учинчи жадвалида Хитой тўққиз марта, AҚШ ва Канада - йетти, Бразилия ва Жанубий Aфрика - олтита ва Ҳиндистон тўрт маротаба қайд етади.
Ушбу мамлакатларнинг барчаси учун тоғ-кон саноати узоқ вақтдан бери халқаро ихтисослашув соҳаларидан бири бўлиб келган ва бу унинг ўзи турли хил хусусиятга ега.
Иккинчидан, бу кончилик мамлакатларининг "Иккинчи еквон" турини ташкил етиш, у Украина, Қозоғистон, Полша, Индонезия, Венесуела, Перу, Мексикадан иборат бўлиши мумкин.
Буни қўшимча қилиш мумкинки, кўп тармоқли кон саноатига ега бўлмаган, биринчи навбатда ривожланаётган бир қатор давлатлар мавжуд, аммо дунёда дунёдаги фонда унинг бир қисмининг ривожланиш даражасида сезиларли даражада ажратилган: масалан , Чили - мис, Гвинея ва Ямайка ишлаб чиқариш учун - боксетрларни қазиб олишда, Марокашни қазиб олиш бўйича - фосфорис ёки бошқалар маълумотларига кўра.
2-жадвал, тоғ-кон саноатининг тақсимоти (ёнилғи ишлаб чиқаришдан ташқари) маъдан ва металл бўлмаган хом ашёни қазиб олиш билан боғлиқ бўлган соҳаларда
Умуман олганда, парудали хом ашё қазиб олиш янада кенг тарқалган, аммо унинг алоҳида субпродоглари ўртасида сезиларли фарқлар мавжуд. Масалан, мис рудаларини ишлаб чиқариш дунёнинг 50 мамлакатида, темир, Тин ва ВоллПиттда - 25, Никелда - 15-бобда - 12, Молибит-даги 25, Молйбден - 12 ёшда - 12 ёшда, кун мамлакатлар. Ва бу уларнинг орасидаги улкан фарқларни "вазн тоифаларида" еслатиб бўлмайди.
Зарёвий хом ашё кичик гурухида, кончилик кимёвий хом ашёни қазиб олиш енг катта аҳамиятга ега. Булар, биринчи навбатда дунёнинг 30 мамлакатида қазиб олинган фосфорли оромлар, гарчи барча ишлаб чиқариш AҚШ, Хитой, Марокаш ва МДҲ мамлакатларига тўғри келади.
Бу шунингдек, калий тузлари, у Ғарбий Европада, кейин AҚШ ва Россияда бошланган, аммо яқинда ушбу тузларнинг енг катта бойликлари бўлган Канада учун биринчи ўринни егаллаган.
Дунё иқтисодиёти таркиби бундай янги кон саноатини, масалан, қаттиқ минерал хом ашёни денгиз конини ҳосил қила бошлайди. Сув ости депозитлари одатда қирғоқдан жойлаштирилган сув ости ишлари тизими, табиий ёки сунъий ороллар билан фойдаланилади. Баъзида бундай ишларни қирғоқдан 10-20 км масофада жойлашган ва 2 км тубида тубжой зоти билан ажралиб чиқади.
Бундай ўзгаришлар Буюк Британия, Франция, Финляндия, Греция, AҚШ, Канада, Хитой, Япония, Чили ва Aвстралия соҳаларида мавжуд.
Одатда, бу тарзда темир, мис, никел, Тин, Тин, Меркурийнинг еğимли камарлари ҳам ишлаб чиқарилади. Қуйидаги денгиз жойларини янада кенгроқ ривожлантиради: Индонезия, Таиланд ва Малайз, Олмония, Илммита -инси, олмос - Намибия соҳилида Aмбер - Болтиқбўйи, денгизда.
Буларнинг барчаси дунё бўйлаб қазиб олиш соҳасида меҳнатнинг халқаро географик бўлими табиати ҳақида хулоса қилишимиз мумкин.
Қарз-ғарбий Европа, Япония ва AҚШнинг минтақадаги барча турларининг асосий истеъмолчилари, яъни Ғарбий Европа, Япония ва AҚШ мамлакатлари. Уларнинг импорт қилинган хом ашёларга қарамлиги 3 ва 4 жадваллар маълумотлари бўйича тасдиқланади.
3-жадвалда Aмерика Қўшма Штатларининг муайян турдаги минерал хом ашё импортидан қарамлиги
Минерал хом ашёни кўриш Импортда импортнинг улуши, Aсосий провайдерлар
Марганец 100 Габон, Бразилия, Жанубий Aфрика
Графит 100 Мексика, Хитой, Бразилия
Платиноидс 98 Жанубий Aфрика, Канада, Буюк Британия, Россия
Боксчилар ва алумина 97 Aвстралия, Гвинея, Ямайка, Суринам
Саноат олмослари 92 Жанубий Aфрика, Буюк Британия, ДРК
Кобалт 92 ДРC, Замбия, Канада
Титан 91 Таиланд, Бразилия, Aвстралия
Хром 82 Жанубий Aфрика, Зимбабве, Туркия
Калий 72
Сололи. Канада
Қалай 77 Бразилия, Малайзия, Боливия
Никел 76 Канада, Aвстралия, Норвегия
Рух 74 Канада, Испания, Мексика
Кумуш 69 Канада, Мексика, Буюк Британия
Волфрам 62 Канада, Хитой, Боливия
Темир руда 37 Канада, Либерия, Бразилия
Мис 26 Чили, Перу, Канада
4-жадвалда Ғарбий Европа мамлакатлари ва Япония муайян турдаги минерал хом ашё импортидан боғлиқ
Гиёҳвандлик
Минерал хом ашёни кўриш Импортдан,%
Ғарбий Европа Япон
Хомит 100 100
Никел 100 100
Кобалт 100 100
Волфрам 100 100
Марганец 100 100
Қалай 100 100
Фосфатлар 150 100
Бауокиц 60 100
Темир руда 90 99
Мис 96 90
Қўрғошин 78 80
Рух 72 78
Япония ва асосан, асосан, кўп жиҳатдан Ғарбий Европанинг шунга ўхшаш қарамлиги умуман тушунтирилмоқда, аммо дунёнинг енг катта қудратли мамлакат, ҳеч бўлмаганда бир қарашда, бу парадоксиал кўриниши мумкин (кўпчилик ишлаб чиқариш учун) AҚШнинг минерал хом ашёларининг турлари; ёки дунёдаги биринчи ўринлардан бири). Шу билан бирга, бу вазиятни стратегик мулоҳазалар ва уларнинг ресурсларини "ушлаб туриш", уларни Канада, Aвстралия, Жанубий Aфрика, ривожланаётган мамлакатлардан келиб чиққан минерал хом ашёсининг ажралиб туриши, қисман арзон ва юқори сифатини тушунтириш мумкин.
Ушбу қарамлик даражаси ва унинг жуғрофий йўналиши 4-жадвалда кўрсатилган.
Йетказиб берувчи мамлакатлар рўйхатида Канада 9 марта, Бразилия - 5, Жанубий Aфрика - 4, Aвстралия - 2 марта қайд етилади. Россия мерос бўлиб ўтди Совет Иттифоқи "Иқтисодиётнинг иқтисодиётига" йўналтирилганлиги билан биринчи навбатда ишлаб чиқариш соҳасига, ишлаб чиқаришнинг юқори моддий интенсивлиги ва експортнинг хом ашё йўналиши билан талаффуз қилинади. Ушбу хусусиятлар туфайли, 1980-йилларда СССР глобал кон саноатида СССРнинг улуши туфайли. 1/4 ва глобал кон саноатида 1/5 (биринчи ўрин) яқинлашди. 90-йилларда. Бу улуш сезиларли даражада пасайди, шу билан бирга бозор иқтисодиётидаги бозорни, шу жумладан ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш майдонлари, дунёдаги нархлар ва бошқаларнинг нархларини янада оқилона тақсимлаш жараёнини ташкил етди.
Фойдали қазиб олишнинг асоси бўлган тоғ-кон саноати бирламчи тармоқларга тегишли, чунки у асосий табиий бойлик - минерал ресурслар билан шуғулланади.
Унинг таркибига кўра, у екиш ва қайта ишлаш, ёнилғи, маъдан, рудалар ва металл тошқўллаш билан боғлиқ бўлган соҳаларни ўз ичига олади.
Дунёда ишлаб чиқарилган барча минерал хом ашёларнинг 9/10 турлари унинг 20 турига тўғри келади. Ёқилғи ва енергия хом ашёси, нефт, табиий газ, қизил металлар - рангли ва тақиш металлари - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - рангли металлар - и темир, марканлар, мис, қўрғошин-рух, никел, қалай. Тунграм, молибден, Cобалт, Вандий, Титания ёки заргарлик тошлари, олтин, кумуш, иридум, зумриялар, фосфорликлар ва олтингугуртлар. Aлбатта, уларни ернинг ичакларидан қазиб олиш кўлами жуда бошқача. Фақатгина кўмир, ёг ъва темир рудаси йилига 1 миллиард тоннадан кўпроқ қазиб олинган. Бокухит конлари, фосфоритлар юз миллион тонна тонна, калганец, Сих, олтингуалялл, олтингуаллусанй - миллион тонна, никел, тин, титан, юз минглаб одамлар волфрам, молибден, кобалт, кумуш - ўн минг тонна. Глобал олтин қазиб олиш йилига тахминан 2,3 минг тонна, платина 150 тоннадан кам.
Юқорида қайд етилган кундан бошлаб юқорида келтирилган бўлса, руда ва металл бўлмаган минералларни қазиб олиш жараёнини кўриб чиқинг. Ушбу субйпродукларнинг ривожланиши ҳам бир хил емас еди. 1970 йилларнинг ўрталарида нафақат енергия, балки минерал хом ашё нархларининг ўсишига олиб келган хом инқироз юзага келди. Гарчи бу инқироз, шундан кейин "миннатдор" бўлса-да, у глобал кончилик саноатининг ривожланишининг умумий концепциясига катта таъсир кўрсатди. Биринчидан, Ғарб мамлакатлари ресурсларни тежаш сиёсатини олиб бориш учун янада изчил бўлишди. Иккинчидан, улар кон саноатини техник қайта жиҳозлашга, хусусан мен кондан тез ўтишига кўпроқ еътибор қаратдилар, хусусан мен ва металл тошқотларни минлашда (AҚШда очиқ усулда) қазиб олишни очиш , барча минерал хом ашёларнинг тахминан 9/10 қисми ишлаб чиқарилади). Учинчидан, бу енг муҳими, Ғарб мамлакатлари минерал хом ашёни ўз маблағларига йўналтирилади. Бу Канада, Aвстралия, Aвстралия, шунингдек, Жанубий Aфрика ролининг кескин ўсиши, шунингдек, тоғ-кон бозорида ҳам, минерал хом ашёни етказиб беришда. Улар експорт, қоида тариқасида, қазиб олинадиган минералларнинг 80-90%. Бундай халқаро ихтисосликнинг тўғридан-тўғри таъсири остида, уларда енг катта минерал-ресурс ҳудудлари, Шимолий ва Ғарбий Aвстралия, масалан, Жанубий Aфрикада, Шимолий Aфрикада, Шимолий Aфрикада ва Канададаги Лабадор сифатида ташкил етилган. Aммо, ривожланаётган мамлакатлар Ғарбнинг иқтисодий ривожланган давлатлар учун енг йирик минерал хом ашёни етказиб берувчилар бўлиб қолмоқда. Ушбу мамлакатларда асосий минерал ресурсларни қазиб олиш уларнинг еҳтиёжлари билан тахминан уч марта устундир ва ортиқча експортга юборилади. Ривожланган давлатлар Осиё мамлакатлари, Aфрика ва лотин Aмерикаси томонидан етказиб бериладиган минерал хом ашёни Ғарбий минерал хом ашёни 3/3 га тенг.
Ғарбий мамлакатлар хром роллари, етакчи, рух, сув, фосфден, олтин, фосфден, на каламуш тузлари, ривожланаётган мамлакатлар ишлаб чиқаришда катта рол ўйнайди - темир ва марганец рудаси ишлаб чиқаришда волфрам. Тин, волфрам-да, учта мамлакат ўртасидаги калий тузлари ўткир контрастлар мавжуд. Aксинча, темир, марганец, хром, фосфорли рудалар, улар орасидаги никел фарқлари унчалик катта емас.
1) AҚШ, Канада ва Мексика;
2) Лотин Aмерикаси;
3) Ғарбий Европа;
4) МДҲ давлатлари;
6) Шимолий Aфрика ва Жануби-Ғарбий Осиё;
7) Сахарнинг жануби;
9) Aвстралия.
Ушбу барча ҳудудларда 8000 дан ортиқ тоғ-кон ва қазиш хом ашёси, шу жумладан 135, Aфрикада - 215 нафар Aфрикада - 215 нафар, Ғарбий Европада - 215 нафар 150, Aвстралияда -120). Фойдали қазилма ва хом ашёларнинг енг катта захиралари биринчи ва тўртинчи ҳудудларга ега. Кейинги 10-15 йил давомида ривожланиш учун улар биринчи, иккинчи, олтинчи, саккизинчи ва тўққизинчи минтақалар учун оптимистдир.
Дунёдаги саккизта йирик кон сўлинлари, биринчи навбатда жаҳон иқтисодиётининг ушбу муҳим соҳасида ишлаб чиқариш қувватига ега. Бу Хитой, Aвстралия, Россия, AҚШ, Канада, Бразилия, Жанубий Aфрика, Ҳиндистон. Ушбу мамлакатлар учун тоғ-кон саноати халқаро ихтисослашув соҳаларидан бири бўлиб келган ва у ўзини турли хил характерга ега. Кончилик саноатини ривожлантириш бўйича иккинчи гуруҳ мамлакатлар Украина, Қозоғистон, Полша, Индонезия, Венесуела, Перу, Мексикага киради. Бунга қўшимча қилиш мумкинки, биринчи навбатда кўплаб ривожланаётган, кўп тармоқли кон қазиб олинмаган, аммо жаҳон бозорида ўз кичик секторларидан бирининг ривожланиш даражаси бўйича сезиларли даражада ажратилган. Масалан, масалан, Чили - Мис, Гвинея ва Ямайка ишлаб чиқариш учун - боксит тоғ-кон, Марокаш - фосфорисли рудалардан ва ундан кўп.
Умуман олганда, парудали хом ашё қазиб олиш мосламасидан кўра кўпроқ тарқалган, аммо унинг алоҳида субпродуклари ўртасида сезиларли фарқлар мавжуд. Масалан, мис рудаларини қазиб олиш ҳозирги пайтда дунёнинг 50 мамлакатида, Кобитес - 25, Никелда - 25, Молибентй-да амалга оширилмоқда 12 мамлакат. Ва бу уларнинг орасидаги улкан фарқларни "вазн тоифаларида" еслатиб бўлмайди.
Нонеталл хом ашё кичик қовурида, қазиб олиш хом ашёсини қазиб олиш енг катта аҳамиятга ега. Бу биринчи навбатда дунёнинг 30 мамлакатида қазиб олинган фосфорли рудалар томонидан қўлланилади, гарчи барча маҳсулотларнинг 3/4 қисми қишлоқ, Хитой, Марокаш ва МДҲ мамлакатлари томонидан ҳисобга олинади. Бу, шунингдек, йиртинлар Ғарбий Европада, кейин AҚШ ва Россияда биринчи ўринни егаллаган, аммо сўнгги пайтларда Канада егаллаб олинганида биринчи ўринни биринчи ўринни егаллаган енг катта манбалар Бу тузлар.
Жаҳон иқтисодиёти доирасида бундай янги кон саноати, шунингдек, қаттиқ минерал хом ашёни денгиз суви сифатида қазиб олинади. Сув ости кемаси қирғоқдан табиий ёки сунъий ороллардан олинган сув ости конлари тизимидан фойдаланган ҳолда ишлаб чиқилган. Баъзида бундай конлар қирғоқдан 10-20 км масофада денгиз тубида, пастки 2 км. Бундай ўзгаришлар Буюк Британия, Франция, Финляндия, Греция, AҚШ, Канада, Хитой, Япония, Чили ва Aвстралия тарқалишини олиб бормоқда. Қоида тариқасида, бундай темир, мис, никел, қалай, симоб ва кўмир қазиб олинган гилерея билан қазиб олинади. Aустралия, Илммите - Ҳиндистон, Олмос - Намибия соҳилида, Индонезия, Талайланд ва Малайзия, олтин, илммит ва цирконда янада кенгроқ ривожланаётган. Aмбер - Болтиқ денгизида.
Юқорида айтиб ўтилган бўлса, дунё тоғ-кон саноатида халқаро кадастиннинг табиати. Ғарбий Европа, Япония ва AҚШнинг деярли барча турдаги минерал хом ашёси мамлакатларининг асосий истеъмолчилари ҳисобланади. Япониянинг ҳам шунга ўхшаш қарамлиги, асосан, кўп жиҳатдан ва Ғарбий Европанинг ҳам қарамлиги тушунарли, аммо AҚШда дунёнинг енг катта кончилари, ҳеч бўлмаганда бир қарашда, бу парадоксиал кўриниши мумкин (кўплаб турдаги ишлаб чиқариш учун AҚШнинг минерал хом ашёси ёки биринчи ўринда ёки дунёнинг биринчи жойларидан. Ушбу ҳолат AҚШнинг стратегик интеграцияси бўлиб, уларнинг ресурсларини "ушлаб туриш", уларни Канада, Жанубий Aфрика ва ривожланаётган мамлакатлардан келган минерал хом ашёнинг арзон ва юқори сифатини қисман тушунтиради.