9-ma’ruza: Erituvchilar ularga qо‘yiladigan talablar. Reja

---

9-MA’RUZA: 
Erituvchilar ularga qо‘yiladigan talablar. 
Reja: 
 
9.1. Erituvchilar haqida tushuncha 
9.2. Polimer eritmalari 
9.3. Polimerlarning bo’kishi va erishi 
 
Tayanch iboralar:
aromatik, termodinamik, stabilizator, kompozitsion
Adabiyotlar:
1, 2, 3, 4, 5. 
 
9.1. Erituvchilar haqida tushuncha 
Yuqori molekulyar birikmalar asosida polimer materiallar olish, ularni 
buyumlarga 
aylantirish 
jarayonlarida 
erituvchilar 
quyidagi 
maqsadlarda 
qo’llaniladi: 
-
polimerlarni sintez qilishda muhit sifatida; 
-
polimerlarni tozalab, ajratib olishda; 
-
yuqori molekulyar birikmalar tuzilishi, strukturasi va xossalarini tadqiq qilishda; 
-
polimerlar asosida kompozitsiyalar tayyorlashda; 
-
polimer materiallar tayyorlashda; 
-
polimer materiallar, buyumlar sirtiga pardoz berishda, lok-boyoq materiallarni 
texnologik xossalarini rostlashda. 
Erituvchilarga bir qator talablar qoyiladi: 
1. Yuqori molekulyar birikmani suyuq oquvchan holatga o’tkazib, ma’lum 
konsentratsiyali va qovushqoqli eritma hosil qilish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. 
Bu holatda yuqori molekulyar birikmani kompozitsiyaning boshqa tashkil 
qiluvchilari bilan aralashishini yaxshilaydi, buyum sirtiga surish imkonini beradi; 
2. Polimer kompozitsion material tayyorlash, qoplama hosil qilish 
jarayonida oson chiqib ketish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Bundan tashqari, 
erituvchi qoplama hosil qiluvchini optimal xossalarini ta’minlab beruvchi 
struktural shakllanishiga olib kelishi kerak;
3. Zaharsiz, kam alangalanuvchan, kimyoviy inert, arzon bo’lishi, tanqis 
bo’lmasligi kerak. 
Erituvchi qo’llab polimer materiallar ishlab chiqarish, qayta ishlash va 
iste’mol qilish jarayonlarining iqtisodiy ko’rsatkichlari va sanitar-gigiyenik holati 
qo’llanilayotgan erituvchi va suyultiruvchilarni miqdoriga hamda sifatiga 
bog’liqdir. Masalan, lok-boyoq materiallari ishlab chiqarish xom ashyosining 
%
30
i 
atmosferani 
ifloslantirib, zaharlab qaytmas yo’qoladigan erituvchi va 
suyultiruvchilarga to’g’ri keladi. 
Yuqori molekulyar birikmalar asosida materiallar olish 
8
С
va undan yuqori 
bo’lgan neft uglevodorodlari, masalan, uayt-spirt, solvat kabilar ko’p qo’llaniladi. 
Bundan tashqari, spirtlar, ketonlar, murakkab efirlar, galogenuglevodorodlar, 
ularni aralashmalari ham erituvchi sifatida keng qo’llaniladi. 
Muhim polimerlar uchun quyidagi erituvchilar qo’llaniladi: 

---

Polietilen 
– qizdirilganda, yuqori temperaturada qaynovchi aromatic 
uglevodorodlar; 
Polivinilxlorid – siklogeksanon, xlorlangan uglevodorodlar, tetragidrofuran, 
nitrobenzol; 
Polistirol – xloroform, toluol, tetragidrofuran, dioksan, butilatsetat, murakkab 
efirlar aralashmasi, aromatik uglevodorodlar. 
Erituvchilarni qo’llashda, ayniqsa lok-boyoq texnologiyasida ularni turli 
xossalarini e’tiborga olish lozim. Ayrim erituvchilarni xarakteristikasi: