9-ma’ruza: Erituvchilar ularga qо‘yiladigan talablar. Reja

aktiv erituvchilar
deyiladi. Masalan, atseton, 
atsetatlar, nitrometan. 
Lok-boyoq sanoatida erituvchidan tashqari suyultiruvchilar ham keng 
qo’llaniladi. Suyultiruvchilar o’zi parda hosil qiluvchilarni eritmaydi ammo chin 
erituvchilar bilan birgalikda erishiga ko’maklashadi, polimerlarni qovushqoqligini 
kamaytiradi, 
kompozitsiyani 
uchuvchan 
qismining 
narxini 
kamaytiradi. 
Suyultiruvchilar polimerni eritmaganligi uchun ular ortiqcha miqdorda 
qo’shilganda qoplama xiralashadi yoki cho’kmaga tushib qoladi. Suyultiruvchilar 
samaradorligi suyultirish soni 
)
(
K
bilan xarakterlanadi, ya’ni polimer lokda 
erishning chegarasida yoki cho’kmaga tushish boshlanmagan holatda bo’ladi: 
(9.1)
Qaynash haroratiga qarab quyi haroratda 
),
70
(
0
Sgacha
o’rta haroratda 
)
110
70
(
0
S

va 
yuqori haroratda 
Sdan
0
110
(
yuqori) qaynaydigan erituvchilarga bo’linadi.
9.2. Polimer eritmalari 
Yuqori molekulyar birikmalar quyi molekulyar birikmalarda erish 
qobiliyatiga ega. Hosil bo’lgan eritmalar molekulyar kinetik xossalari boyicha, 
ya’ni osmotik bosimning juda pastligi, diffuziya harakatining kichikligi, yarim 
o’tkazgich membranalaridan makromolekulaning o’ta olmasligi kolloid 
eritmalarinikiga o’xshaydi. Bunday o’xshashlik sababi: ikkala xil eritmadagi 
zarrachalarning o’lchami bir-biriga yaqin bo’lib, oddiy molekulalarda buning 
aksidir. 
Lekin polimer eritmalari kolloid eritmalardan quyidagicha farq qiladi. 
Kolloid eritmalardagi harakatchan zarrachalar mitsella shaklida, ya’ni Vander-
Vaals kuchlari yordamida bog’langan molekulalar yig’indisi shaklida bo’ladi, 
polimerlarda esa harakatchan zarrachalar juda katta o’lchamga ega bo’lgan 
molekulalar hisoblanadi. Demak, polimer eritmalari oddiy eritmalarga o’xshab bir 
jinsli va termodinamik barqaror bo’lib, stabilizatorsiz ham turg’un bo’la oladilar, 
ya’ni polimerlar ma’lum sharoitda chin eritmalar hosil qiladilar. 
Chin eritmalarda erish davrida quyidagicha xarakterli xususiyatlar xosil 
bo’ladi: 
1) Komponentlar orasida moyillikning mavjudligi; 
2) Erish jarayonining o’z-o’ziga borishi; 
3) Vaqt o’tishi bilan eritma konuentrauidsining o’zgarmasligi; 
4) Bir jinslik; 
5) Termodinamik barqarorlik va boshqalar. 
massasi
erituvchi
chimassasi
suyultiruv
K


---