6-Amaliy mashg’ulot Neft mahsulotlarini kristallanish, loyqalanish (xiralanish) va qotish haroratlari Kristallanish

---

6-Amaliy mashg’ulot 
Neft mahsulotlarini kristallanish, loyqalanish (xiralanish) va qotish 
haroratlari 
Kristallanish
. Uglevodorodlarning kristallanish harorati, qoida bo‘yicha,
ularning molekular massasi ortishi bilan ortib boradi. Molekulalari simmetrik 
tuzilgan uglevodorodlarda ko‘p hollarda yuqori kristallanish harorati kuzatiladi. 
Kuchli tamoqlangan alkanlar, hamda bir necha alkil o‘rinbosarlarni saqlagan
(monosiklik siklo alkanlar, arenlar va naftalin gomologlari) kristallanmaydi,
amorf holatga o‘tadi. Parafilar va serezinlar odatdagi kristallanishi nisbatdan 
yuqori haroratda amalga oshadi, bu holda neft mahsulotlari harakatchanligini 
yo‘qotadi. Bu shu bilan tushuntiriladiki, tegishli haroratda parafin (serezin)
hosil bo‘layotgan kristall tuzilishlari hali mustahkam emas. Shuningdek, bu
sharoitda parafin kristallari yuqilg‘i filtrini berkitishi mumkin va yoqilg‘i 
bakidan dvigatelga keladigan trubka(nay) larda tikin hosil qiladi. Shuning uchun 
yoqilg‘ilardan foydalanish uchun nafaqat parafinlarning qotish haroratini, balki
ularni boshlang‘ich krislallanish haroratini bilish muhimdir. Parafinlarni
kristallanishi neft mahsulotlarini loyqalanishga olib keladi. Neft mahsulotlarida
mayda kristallar «buluti» hosil bo‘lishi loyqalanishning boshlanishi hisoblanadi.
Loyqalanish (xiralanish) harorati
. Loyqalanish (xiralanish) harorati deb,
shunday haroratga aytiladiki, bunday haroratda yoqilg‘i xiralana boshlaydi.
Shu ko‘rsatgichiga qarab, karbyuratorli va reaktiv yoqilg‘ilarning
gigroskopikligi to‘g‘risida fikr yuritiladi. Yokilg‘i tarkibida aromatik
uglevodorodlar miqdori oshishi bilan uning gigroskopligi oshadi. Maxsus
hollarda, aviatsion yoqilg‘ilarda kisman aromatik uglevodorodlar qo‘shiladi. 
Umuman, suvning uglevodorodlarda erishi juda kam miqdorda bo‘lib, ya’ni bu 
ko‘rsatkich 0,01 % dan ko‘p emas. Lekin aromatik uglevorodlarda bu
ko‘rsatkich 2–3 marta yuqori. Haroratning pasayishi bilan uglevorodli
yokilgilarda suvning erishi kamayadi, shuning uchun kisman yokilgi tomonidan 
xavo tarkibidan ushlab qolingan suv mayda tomchi sifatida ajralib, yoqilg‘ini
xiralashtira boshlaydi.