3-Мавзу. Пул айланиши ва унинг таркибий тузилиши

4-Мавзу. Пул айланиши ва унинг таркибий тузилиши

Режа:

Режа:

4.1.“Пул айланмаси” тушунчасининг мазмуни ва пул айланмасининг таркибий тузилиши.

4.2.Нақд пул айланмаси ва уни ташкил қилиш принциплари.

4.3.Нақдсиз пул айланмаси ва уни ташкил қилиш принциплари.

4.4.Нақд пулсиз ҳисоб-китоб шакллари.

4.5.Тўлов тизими ва унинг ривожланиш босқичлари.

4.6. Пластик карточкалар орқали амалга ошириладиган ҳисоб-китоблар

1. Пул айланиши ва унинг моҳияти

• Халқ хўжалиги тармоқларида яратилган товарларнинг барчаси пул ёрдамида айирбош қилинади. Пул айланишига товар айланишининг пул шаклидаги кўриниши деб қараб бўлмайди. Чунки пул айланиши товар айланишидан кенгроқ бўлиб, у товарнинг сотилиши ва сотиб олинишидан ташқари, ҳар хил соҳаларда меҳнатга ҳақ тўлаш жараёнини ҳам ўз ичига олади

Нақд пулсиз ва нақд пул ўтказиш йўли билан амалга ошириладиган тўловларнинг йиғиндиси пул айланишини ташкил қилади.

1-чизма. Ривожланган иқтисодий тизимда пул ва товар обороти

Пул айланишини икки асосий белгига:
жами ижтимоий маҳсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ҳолда
пулнинг функцияларига ва тўлов турига кўра таркибий қисмларга бўлиш мумкин.

Жами ижтимоий маҳсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ҳолда пул айланиши:

• биринчи турига, ишлаб чиқариш жараёни учун зарур жами ресурслар — мехнат қуроллари, меҳнат воситалари, иш кучи сотиб олиш ва аксинча, аҳоли томонидан давлат, коопертив-савдо ташкилотлардан, дехқон бозорларидан, фуқаролардан истеъмол учун зарур товарларни сотиб олиш ва аҳолининг юқоридаги субъектларга товарлар сотиш, капитал қурилиш ва таъмирлаш соҳасидаги ҳисоб-китоблар ва бошқалар киради.
• иккинчи турига ишчи, хизматчиларга иш ҳақи тўлаш, миллий даромадни таксимлаш ва қайта таксимлаш билан боғлиқ тўловлар, кредитлаш жараёни билан боғлиқ тўловлар ва бошқа товар ҳаракати билан боғлиқ бўлмаган тўловлар киради.