3-Мавзу. Пул айланиши ва унинг таркибий тузилиши

Ҳисоб-китоб (жорий) варақаларини очиш учун корхона қўйидаги ҳужжатларни банкка тақдим қилиши зарур:

• а) ҳисоб-варағи очиш тўғрисида ариза;
• б) хўжалик, ташкилот тузилиб, рўйхатга олинганлигини тасдиқловчи хужжат;
• в) нотариал тарзда тасдиқланган, ҳуқуқий шахс томонидан имзоланган ҳуқуқий шахс Устави нусхаси;
• г) имзолар намуналари, мухр босилган ва нотариал тарзда тасдиқланган варақ;
• д) ҳисоб-китоб варақасини очиш учун юқоридаги асосий ҳужжатлардан ташқари зарур бўлганда бошқа кўшимча ҳужжатлар ҳам банкка тақдим этиши мумкин.

Нақд пулсиз ҳисоб-китоб шакллари:

• тўлов топшириқномаси билан;
• чеклар билан;
• аккредитивлар билан;
• тўлов талабномалари билан;
• инкасса топшириқномалари билан.

Тўлов топшириқномаси билан қуйидаги операциялар бўйича хисоб-китоб қилинади.

• товарлар ва хизматлар учун ҳисоб-китоблар;
• нотовар операциялар юзасидан ҳисоб-китоблар;
• кредит бериш қоидаларида кўзда тутилган ҳолларда банк ссудаларини узиш учун пул ўтказиш;
• ҳукумат қарорлари ва банк қоидаларида назарда тутилган ҳолларда бўнаклар (аванс) тўлашда ва бошқа ҳолларда.

Чеклар билан ҳисоб-китоб қилиш

• Чек— бу ҳисобварақ эгаси (чек берувчи)нинг ҳисобварағидан олувчи (чек эгаси)нинг ҳисобварағига маълум миқдорда пул ўтказиш учун банкка берилган топшириқнома бўлиб, у банкнинг махсус бланкасида тузилади.
• Чекларнинг қуйидаги турлари мавжуд:
• акцептланмаган чеклар;
• номланган (олувчининг номи ёзилган) — бир марта ишлатиладиган чеклар;
• лимитланган чек дафтарчалари.
• Чеклар махсус бланкалар асосида тайёрланади ва қатъий ҳисобда турадиган ҳужжатлар ҳисобланади.

Аккредитивлар билан ҳисоб-китоб қилиш

• Аккредитив бу мижознинг (мол сотиб олувчининг) топшириғига асосан шартноманинг тўлаш тўғрисидаги шартини мол етказиб берувчининг фойдасига ҳал қилиш ҳақидаги шартли пул мажбурияти ҳисобланади.
• Аккредитив очган банк (банк-эмитент) мол етказиб берувчи томонидан аккредитивда кўзда тутилган хужжатлар банкка тақдим қилиниб, аккредитивнинг барча шартлари бажарилганда- гина мол эгаси счётига пул ўтказиши ёки ана шу тўловларни тўлаш ваколатини бошқа банкка ўтказиши мумкин.