13 laboratoriya ishi Ampermetr va Voltmetr yordamida Vaatmetr shkalasini darajalash Kerakli asbob va jihozlar

13 - laboratoriya ishi
Ampermetr va Voltmetr yordamida Vaatmetr
shkalasini darajalash


Kerakli asbob va jihozlar: o’zgaruvchan tok manbai, vattmetr, ampermetr, voltmetr, lampali yoki boshqa turdagi reostat (iste’molchi sifatida foydalanish uchun), kalit va ulash simlari.
Ishning maqsadi: o’zgaruvchan tokning quvvatini o’lchash metodi bilan tanishish, vattmetr shkalasini darajalashni o’rganish.
Qisqacha nazariya: O’zgarmas tok zanjiridagi quvvatni quyidagi formula orqali aniqlanadi:
P = IU (1)
O’zgarmas tok zanjiridagi quvvatni tajribada vattmetr asbobi yordamida ham aniqlash mumkin. Quvvatni vattmetrda o’lchash qulayroq, chunki bu asbob shkalalari bevosita quvvat kattaligida darajalangan bo’ladi. Amalda tok manbaining davriy yoki davriy emasligiga qarab quvvatni o’lchashda turli sistemalarda ishlovchi vattmetrlar bilan ish ko’rishga to’g’ri keladi. Bu borada elektrodinamik sistemadagi vattmetrlardan foydalanish birmuncha qulayliklarga ega. Chunki elektrodinamik vattmetrlarning ish rejimi o’zgarmas va o’zgaruvchan tok zanjirlari uchun moslangan.
Vattmetrning qo’zg’aluvchan g’altagidagi o’ramlarda namoyon bo’luvchi induktiv qarshilik e’tiborga olinmaganda, undagi tok o’ram va qo’shimcha qarshilik uchlaridagi kuchlanishga proporsional bo’ladi. Shu sababli qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas g’altak o’ramlaridan o’tuvchi tok kuchlarining bir-biriga nisbatan faza siljishi kuchlanish hamda tok kuchi orasidagi faza siljishiga teng deb olinadi. Bu vaqtda strelkaning -burilish burchagi R aktiv quvvatga proporsional ravishda o’zgaradi:
(2)
bunda proporsionallik koeffitsiyenti, (2) formuladagi va k₁ koeffitsiyentlarni aniqlash uchun elektr zanjirning vattmetr ulangan iste’molchi qismiga yana qo’shimcha voltmetr va ampermetr ulash zarur bo’ladi. Bu koeffitsiyentlar tok kuchi va kuchlanishga bog’liq bo’lmaganligidan (vattmetr tayyorlashda g’altaklardagi o’ramlar soni shunday tanlab olinadiki, natijada aylantiruvchi momentning strelka siljishiga bog’liq holda o’zgarishi barcha oraliqlarda doimiy saqlanadi), ampermetr va voltmetr vositasida o’lchangan tok kuchi va kuchlanishdan foydalanib vattmetr shkalalarini osongina darajalash mumkin. Mazkur ishni bajarishda qo’llanilishi mumkin bo’lgan qurilmalardan birining elektr sxemasi 64-rasmda keltirilgan. Sxema bo’yicha zanjirni yig’ishda vattmetr qisqichlarining belgilariga ahamiyat berish zarur.