12-мавзу. Маъмурий мажбурлов. Маъмурий режимлар. Рухсат бериш тизими мавзуси бўйича маъруза матни

12-МАВЗУ. МАЪМУРИЙ МАЖБУРЛОВ. МАЪМУРИЙ РЕЖИМЛАР. РУХСАТ БЕРИШ ТИЗИМИ МАВЗУСИ БЎЙИЧА МАЪРУЗА МАТНИ
1. Маъмурий мажбурлов тушунчаси ва ўзига хос хусусиятлари
2. Маъмурий-огоҳлантирув чоралари
3. Маъмурий режимларнинг ҳуқуқий табиати ва кўринишлари
4. Рухсат бериш тизими. Рухсат бериш тадбирларининг кўринишлари (рухсат берувчи, рўйхатга олувчи, лицензияловчи, декларацион, аккредитацион ва бошқа)
Бошқарув шакли (ижро ҳокимияти ёки бошқарув ҳаракатлари шакли) масаласи билан танишиб чиқиш, бошқа ҳуқуқий ҳодисанинг – бошқарув усулларини ҳам аниқлаш лозимлигини кўрсатади. Усул бу амалий фаолиятнинг усули, воситаси ҳисобланади. Бошқарув шакллари ва бошқарув усулларини бир-биридан ажратмаган ҳолда кўриб чиқиш лозим.
Маъмурий ҳуқуқнинг тартибга солиш усули ва маъмурий ҳуқуқий (бошқарув) усуллар номланиши жиҳатидан бир-бирига жуда яқин туради. Лекин бу ҳолат уларнинг фақатгина ташқи кўринишидан яқинлигини кўрсатади. Тартибга солиш усули маъмурий ҳуқуқнинг асосий функцияси бўлиб, бошқарув муносабатларини ҳуқуқий тартибга солувчи восита ҳисобланади. Давлат бошқаруви усули эса бошқарув субъектлари (ижро ҳокимияти органлари) олдида турган барча вазифаларни, шу жумладан тартибга солишнинг ҳам амалий ҳал этиш воситаси ҳисобланади.
Ё дда тутинг!
· Давлат бошқаруви усулларининг қандай турлари бор?
Юридик адабиётларда давлат бошқаруви тизимидаги таъсир кўрсатишнинг икки асосий (универсал) усули: ишонтириш ва мажбурлаш усуллари кўриб чиқилади. Амалиётда бу усуллар турли кўринишларда намоён бўлади.

Ишонтириш бошқарув усули сифатида, тушунтириш, тарбиялаш, рағбатлантириш ва бошқа ахлоқий аҳамиятга эга бўлган чораларни амалга ошириш орқали исонларга таъсир кўрсатиш ҳисобланади. Рағбатлантириш, масалан, давлат бошқаруви соҳасида ижро ҳокимиятининг фуқаролар, юридик шахслар, ҳуқуқий муносабатлар турли субъектлари билан бўладиган ўзаро муносабатларида қонунийлик ва интизомни таъминлашга хизмат қилади.

Бошқарувнинг мақсад ва вазифаларига эришиш мажбурлаш хусусиятидаги чоралар ёрдамида ҳам таъминланиши мумкин. Бу ҳолатда бошқарув объекти норматив ҳуқуқий актларда кўрсатиб ўтилган тартибда ҳаракат қилишга мажбур бўлади.
Агар шахсларнинг ҳаракати ҳуқуқий актларнинг талабларига мос келмаса, давлат, унинг органлари ва мансабдор шахслар мажбурлов чораларини қўллаш ҳуқуқига эга бўлади. Баъзи вақтларда бу чоралар ҳуқуқий тартиботни, жамоат тартибини, ҳаракатларни амалга оширишнинг ўрнатилган тартибини таъминловчи чоралар сифатида намоён бўлади.
Айрим ҳолларда эса мажбурлов чоралари ҳуқуқбузарликни (ножўя хатти-ҳаракатни) содир этган шахсни жазолашга қаратилган бўлади. Бу интизомий, моддий, маъмурий ёки жиноий хусусиятдаги чоралар сифатида намоён бўлади.
Мажбурлов чоралари шахснинг қонунга хилоф хулқини чеклашга, шунингдек турли ижтимоий муносабатлардаги қонуний тартибни қайта тиклашга қаратилади.
Маъмурий мажбурлов- ҳуқуқий мажбурловнинг бир тури бўлиб, ноқонунний ҳатти-харакатларни олдини олиш мақсадида давлат органлари томонидан амалга ошириладиган давлатнинг мажбурлаш чорасидир.
Уни қуйидаги турлари мавжуд:
Маъмурий огоҳлантирув;
Маъмурий чеклов;
Маъмурий жазо.
Маъмурий режим Конституцияси ва қонунларининг устунлиги таъминланган ҳолда тегишли воситаларни қўлланадиган маъмурий-ҳуқуқий тартибга солинган режим назарда тутилади.
Қуйидаги кўринишлари мавжуд:
Фавқулодда ҳолатлардаги режим;
Терроризмга қарши кураш ҳолатидаги режим(“Терроризмга қарши кураш тўғрисида”ги Қонун);
Ҳарбий ҳолатдаги режим.
Рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжат асосида ҳаракатни бажариш ва (ёки) муайян фаолиятни амалга оширишда жисмоний ва юридик шахс томонидан бажарилиши шарт бўлган, қонун ҳужжатларида белгиланган талаблар ва шартлар йиғиндисидир.
Қуйидаги қонунлар асосида тартибга солинади:
1. “Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги рухсат бериш тартиб-таомиллари тўғрисида”ги Қонун;
2. “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги Қонун;
3. “Фаолиятнинг айрим турларини лицензиялаш тўғрисида”ги Қонун;
4. “Қурилиш соҳасида айрим фаолият турларини лицензиялаш ва аккредитация қилиш тўғрисида”ги ВМ қарори ва бошқалар.
ЗАРУРИЙ АДАБИЁТЛАР:
1. Ma’muriy huquq: Darslik / X.T. Odilqoriyev, I.Ismailov, N.T. Ismailov va boshq.; prof. X.T. Odilqoriyev va B.E.Qosimovning umumiy tahriri ostida.
– T.: O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2010. – 640 b
2. Хожиев Э., Хожиев Т. Маъмурий ҳуқуқ / Масъул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Т., 2006.-800 б.
3. Хамедов И.А., Хван Л.Б., Цай И.М. Административное право Республик Узбекистан Общая часть. Учебник. –Т.: Konsauditinform-Nashr, 2012. – 591 с.
4. С.Муратаев, Б.Мусаев, Д.Артиков. Маъмурий ҳуқуқ ва процесс. Дарслик. ТДЮУ, 2020.-520 б.