Zoldirli viskozimetrlar

Tebranishli viskozimetrlar
Keyingi yillarda katta o‘lchash chegaraga, yuqori sezgirlikka va aniqlikka ega
bo‘lgan, shuningdek, har xil sharoitlarda turli muhitlarni tahlil qiluvchi umumiy
afzalliklarga ega bo‘lgan tebranishli viskozimetrlar keng tarqalmoqda.
Tebranishli viskozimetrlarning ishlash prinsipi nazorat qilinayotgan
muhitga cho‘ktirilgan sezgir element tebranishi so‘nish darajasining shu muhit
qovushoqligiga bog‘liqligiga asoslangan. Tuzilish jihatdan tebranishli asboblar
elektromagnitli va ultratovushli bo‘ladi.
Elektromagnitli (past chastotali) viskozimetrlari 1
kGs gacha va ultratovushli asboblar 10—1000
kGs chastotalarda ishlaydi.
6.47-rasmda ko‘rsatilgan elektromagnit
tebranishli viskozimetrning ishlash prinsipi
quyidagicha. Idish 6 dagi nazorat qilinayotgan
suyuqlikka sezgir element — po‘lat plastinka 3
ning bur uchi tushiriladi. Uning yuqorigi qismi
maxsus qisqichli asbob 2 ga mahkamlangan.
Idish 6 termostatlovchi qurilma 7 ga o‘rnatiladi. Elektromagnit 1 yordamida po‘lat
plastinka 3 rezonans tebranishli harakatga keltiriladi. Tekshirilayotgan suyuqlikning
qovushoqligini o‘lchashda po‘lat plastinka tebranishlarining amplitudasi o‘zgaradi.
6.47 – расм. Электромагнит
тебранишли вискозиметрнинг
схемаси
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
262
Bu o‘zgarish elektromagnit datchiklar 5 yordamida qabul qilinadi. Datchiklarda
induksiyalangan kuchlanish to‘g‘rilanib, o‘lchash asbobi 4 ga uzatiladi, asbob
qovushoqlik birligida darajalangan. Ular qovusholikni ±3 ... 5% xatolik bilan
o‘lchaydi.
Ultratovushli viskozimetrlar universal hisoblanadi. Bu asboblar katta o‘lchash
chegarali, yuqori aniqlik, inersiyasizlik, harakatlanuvchi qismlarining yo‘qligi kabi
afzalliklarga ega. Lekin bu asboblar murakkab elektron qurilmalardan iborat
bo‘lganligi sababli ularning ishlatilishi cheklangan.
Ultratovushli viskozimetrlar ultratovushlarning muhit qovushoqligiga qarab
yutilishiga asoslangan. 6.48-rasmda ultratovush tebranishlarining so‘nish tezligini
o‘lchaydigan ultratovushli viskozimetrning sxemasi ko‘rsatilgan.
Magnitostriksion materialdan yasalgan plastina
1 gilza Z ga mahkamlangan. Plastinaning pastki qismi
qovushoqligi o‘lchanayotgan suyuqlikka tushirilgan.
Gilzada impulslar generatori 4 dan ta’minlanadigan
uyg‘otish g‘altagi 2 bor. G‘altakka uzunligi 20 mks ga
yaqin impuls yuboriladi, natijada plastinada bo‘ylama
tebranishlar yuz beradi. Tebranishli chastotasi,
plastina geometriyasi orqali, so‘nish amplitudasi esa
suyuqlik qovushoqligi orqali aniqlanadi. Impulsni
yuborish bilan bir vaqtda ko‘chaytirish va detektorlash operasiyasi kuchaytirgich 5 va
detektor 6 da bajariladi, natijada trigger generatorini berkitadi. Plastinaning
tebranishida teskari magnitostriksion samara tufayli g‘altakda plastinaning tebranish
chastotasiga teng bo‘lgan kuchlanish (EYUK) hosil bo‘ladi.
U=Umexp(-aτ)∙sin(wτ), (6.52)
bu erda, U — g‘altak uchlaridagi kuchlanish; Um — kuchlanishning boshlangich amplitudasi; a —
tebranishning suyuqlik qovushoqligiga bog‘liq bo‘lgan so‘nish koeffisienti; τ—vaqt; w—plastinaning tebranish
chastotasi.
Bu kuchlanish impulslar generatorini plastina tebranishlarining so‘nishi
tugaguncha berkitib turadi, shundan so‘ng generator qayta uygonadi.
SHunday qilib, so‘nish jadalligining o‘lchovi impulslar generatorining ketma-
6.48 – расм. Ултратовушли