Zokirjon saidboboyev

Vilgelm de Rubruk 
(Rubrukvis) mo‘g‘ullar 
davlatiga fransuz qiroh Lyudovik IX tomonidan jo ‘natilgan bo‘lib, 
o ‘sha davrda fransuzlar oltinchi salib yurishida ishtirok 
etishayotgan edi. Rubruk Akradan 1252 yilning bahorida yo‘lga 
chiqib, dengiz orqaU Konstantinopolga keladi. Ammo bu yerda u 
1253 yilning mayigacha qolib ketadi.
Shundan so‘ng u Qrimga keladi. Uning sayohat yo‘nalishi 
Karpinikiga juda o‘xshaydi. Itil daryosidan Ural daryosigacha yo‘l 
bosib, Sirdaryo havzasiga keladi va bu yerdan janubi-sharqqa 
yo‘l oladi. Yetti kun davomida tog‘ yo‘Uaridan, ehtimol Olatovning 
shimoli-g‘arbiy qismidan o‘tib, Talas daryosi vodiysi va Kenchat 
shahriga yetib keladi. Bu haqda Rubruk shunday yozadi: „
Men
ushbu tog‘lar haqida so ‘rab, uning Kavkaz tog‘larining davomi
ekanligini bildim. U g ‘arb va sharqdan Kaspiy dengizi bilan
tutashgan. Itil daryosi quyiluvchi ushbu dengizdan о ‘tganimizni ham
bildim“.
Rubruk bu yerda antik geograflar fikriga qo‘shilib, 
Tyanshanni Kavkaz tog‘lari bilan bog‘lab, Olatovni Kavkaz 
tog‘larining davomi, deya xato fikr yuritgan.
Ammo Rubrukning Markaziy Osiyo haqidagi boshqa geografik 
m a’lumotlari qimmatlidir. Masalan, Talas vodiysidagi sug'orish 
inshootlari va dehqonchilik madaniyati haqida yozib, quyidagilami 
ta’kidlaydi: 
„Tog‘dan (Talas tizmalaridan) katta daryo (Talas)
52

---

boshlanadi, и butun mamlakatnisuv bilan ta \minlaydi... Bu daryo
hech qanday dengizga quyilmaydi, yerga singib, ко ‘p botqoqliklami
paydo qiladi
Rubrukning Kaspiy dengizi haqidagi m a’lumotlari ham 
qiziqarlidir: 
„Dengiz uch tomonidan tog‘lar bilan o ‘ralgan bo‘lib,
shimoliy qismi tekisliklarga tutashgan... Dengizni 4 oyda aylanib
chiqish mumkin. ...Uokeanga tutashuvchi ко ‘rfaz emasyoki hech
bir yeri okeanga tutashmaydi. Hamma tomoni quruqlik bilan
chegaradosh “.
Rubruk Yevropa adabiyotida ilk bor Markaziy Osiyo relefimng 
xususiyatlarini tog‘lar bilan bog‘lab ochib berdi. Ma’lumotlari 
shunisi bilan ahamiyatliki, u o‘zi ko‘rgan narsalari haqida yozgan.
G ‘arbiy yevropaliklar Osiyoga faqatgina diplomatik yoki 
missionerlik maqsadlarida emas, balki savdo-sotiq manfaatlari 
nuqtai nazaridan ham sayohat qilganlar.
1295 yilda venesiyalik sayyoh