Zokirjon saidboboyev

Daniil Gotlib Messershmidt 
Pyotr I tomonidan 1716 yilda 
ruslar xizmatiga taklif etilgan. Maxsus shartnomaga ko‘ra
55

---

D.G.Messershmidt Sibirga 7 yillik ekspedisiyaga jo‘natiladi. Unga 
ushbu hududlami o‘rganish vazifasi yuklatiladi.
1720-1727 yШarda Sibir va Uralda tadqiqotlar olib borgan bu 
olim shartnomada ko‘rsatilgan barcha vazifalarni hatto nozik 
jihatlarigacha aniqbajaradi. Unga bir muncha vaqt asirlikda yurgan 
shved zobiti 
Tabbert 
(ruslar asirligidan Shvesiyaga qaytgach, 
Stralenberg nomi bilan mashhur) yordam bergan. D.G.Messer­
shmidt 0 ‘rta Osiyoda bo'lm agan bo ‘lsa-da, uning uning 
kundaligidan Buxoro va Turkiston shaharlarining kartografik 
planlari topilgan. Planlarning birida Buxoro shahri to ‘g‘ri 
uchburchak shaklida aks ettirilgan. Unda bozor, madrasa va ark 
asosiy o ‘rin egallagan. Turkiston shahri esa planda aniq 
proporsiyasi buzilgan shaklda berilgan. Ko‘plab ko‘chalar, 
karvonsaroy va suv saqlovchi quduqlar ham aks ettirilgan.
D.G.Messershmidt bilan birga sayohat qilgan 
F.I.Stralenberg
1730 yilda Leypsigda nashr etgan kitobiga Rossiya kartasini ham 
ilova qilgan bo‘lib, bu karta ham o‘sha yili Stokgolmda nashr 
etilgan. U F.I.Stralenberg Rossiyadan o‘z.vataniga qaytgach, 1721 
yilda chizib tugatilgan edi. F.I.Stralenberg kartasidagi ko‘plab 
nomlar 0 ‘rta asr arab va 0 ‘rta Osiyo muaUiflarining manbalaridan 
olingan. Masalan, birgina Sirdaryo daryosi Tanais, Yaksart, 
Sayhun va Sir nomlari bilan tasvirlangan. F.I.Stralenberg kartada 
Amudaryodan Isfaratog‘ tog‘larigacha bo‘lgan hududlarni 
,,Uzbekiya“ (,,0 ‘zbekiston“) deb ko‘rsatgan.
0 ‘rta Osiyo va 0 ‘zbekiston tarixi uchun 1728 yilda golland 
kartografi 
Abraxam Maas 
tomonidan Sankt-Peterburgda tuzilgan 
qo'lyozma karta ancha qimmatli hisoblanadi. Karta „Kaspiy 
dengizi va atrofidagi m anzillar, shuningdek, o ‘zbeklar 
mamlakatining ...yangi kartasi“ deb nomlangan. Kartani yaratishda 
Maas 1723 yilgi rus elchiligining sharqiy mamlakatlarga sayohati 
davomida tuzilgan katta shakldagi rus kartasidan foydalanganligini 
yozgan. Abraxam Maas qo‘lyozma kartasi asosida 1735 yilda 
„Kaspiy dengizi va o‘zbeklar mamlakati“ deb nomlangan karta 
yaratgan. Ushbu karta 1735 yilda Nyumberg shahridagi mashhur
56

---

„Homannische Erben“ („Goman merosi“) nashriyoti tomonidan 
chop etilgan.
0 ‘sha davrda G ‘arbiy yevropaliklar tomonidan nashr qilingan 
0 ‘rta Osiyo kartalari ichida 
Iogann Mattias 
Xazning „Rossiya 
imperiyasi va umum Tatariya“ kartasi ham ancha ahamiyatlidir. 
Bu karta 1739 yilda chop qilingan. Kartada Darg‘on-ota 
(Amudaryoda)dan Chu daryosi va Jung'oriyagacha bo‘lgan 
hududlar yirik harflar bilan ,,U sbek“ (,,o ‘zbek“) degan 
etnotoponim ostida berilgan.
XIX asrning 40-yillarida nemis olimi 
A.Gumboldt 
tomonidan 
„Markaziy Osiyoning tog‘ tizmalari va vulqonlari“ nomli kartasi 
yaratildi. Karta A.Gumboldtning „Markaziy Osiyo“ nomli kitobiga 
ilova qilingan edi. A.Gumboldtning kartasida 0 ‘rta Osiyo 
hududlarini butunligicha aks ettirilgan.
XIX asr o‘rtalarida ingliz olimi Genii Yul Amudaryoning yuqori 
oqimini tadqiq etish maqsadida ushbu hududga keladi. Sayohati 
va tadqiqotlari natijasida o‘z kitobi va kartasini yaratadi. Mualhf 
awalo XIX asrgacha o‘tgan barcha sayohatchi va tadqiqotchilaming 
Amudaryo, uning yuqori oqimiga qilgan sayohatlari tarixini batafsil 
yoritib bergan.
1877 yilda Berlinda nemis olimi