Zokirjon saidboboyev

antropologiya 
fani m a’lumotlari orqali esa 
xalqlarning kelib chiqishi, uning turli irqlarga oidligi masalalari 
ilmiy hal etiladi. 0 ‘rta Osiyo xalqlarining ham turli irqlarga oidligi 
ana shu fanning uslublari yordamida aniqlangan. Jumladan, tog‘lik 
tojiklar antropologik tip jihatidan 
yevropoid
irqiga, qozoq va 
qirg‘izlar esa 
mongoloid,
o‘zbek va tojiklar esa 
har ikki irqqa
ham 
oidligi ma’lum. 0 ‘zbeklarda yevropoid irqining belgilari kuchli.
Genealogiya 
(yunoncha genealogia-shajara) — shajaralar 
tuzish, urug‘ va oilalaming kelib chiqishi, ayrim shaxslaming 
tarixi va qarindoshlik aloqalarini o ‘rganadi. Siyosiy tarixiy
19

---

geografiya uchun genealogiyaning katta aham iyati bor. 
Hukmdorlar va sulolalar tarixini o‘rganishda, ularning haqiqiy 
qon-qarindoshlik aloqalarini tiklashda genealogiya uslublaridan 
foydalanish zarur.
Geraldika 
(lotincha heraldus-jarchi, gerald) — gerbshunoslik, 
dastlab XIII-XIX asrning birinchi yarmigacha dvoryan, sex va 
yer mulklarining gerblarini tuzish bilan geraldlar shug‘ullanganlar 
(geraldika atamasi shundan olingan). XIV asrdan boshlab 
gerbchilar ustaxonalari tashkil topgan, unda murakkab va rangli 
gerblar yaratilgan. Bora-bora uylar, tarixiy yodgorliklar, davlat 
bayroqlari, pullar va harbiy qurollarga gerb suratlarini tushirish 
rasm bo‘lgan. Geraldika moddiy madaniyat yodgorliklarini hamda 
gerbli va ramzli yozma manbalarni o ‘rganadi hamda tarixiy- 
geografik tadqiqotlar uchun ijtimoiy xususiyatlar, mamlakatlararo 
iqtisodiy aloqalarni o ‘rganishda yordam beradi. Arxeologik 
qazishlar 0 ‘zbekistonda ham qadimdan 
muhrlar, tangalar
va 
buyumlarga, shahar, davlat, urug‘
yoki 
hunarmandchilik
uyushmalarining gerb suratlarini tushirish keng tarqalganligini 
ko‘rsatadi. Tamg‘alarga tushirilgan turli ramzlar yordamida davlat 
yoki m a’lum mintaqaning tabiiy-geografik joylashuvi, asosiy 
xo‘jalik shakli, siyosiy tuzumi haqida tasawurga ega bo‘lish 
mumkin. Ular ajdodlarimizning iqtisodiy va ijtimoiy hayotini, 
davlatlar va sulolalar tarixini oydinlashtirishga xizmat qiluvchi 
nodir manbalardan biridir.
Diplomatika 
(yunoncha diploma-ikki buklangan hujjat) — 
yordamchi tarix fani bo‘lib, tarixiy hujjatlar va yozishmalami 
o‘rganadi. Diplomatika XIV-XV asrlarda ilmiy asosda rivojlana 
boshladi va bu jarayon XIX asrga qadar davom etdi. 
Diplomatikada
maxsus tarmoqlar.
imperator va qirollar yorliqlari diplomatikasi, 
papalar yorliqlari diplomatikasi, shaxsiy hujjatlar diplomatikasi 
shakllandi. Mazkur hujjatlar orqali siyosiy-tarixiy geografiyaga 
oid m a’lumotlami qoiga kiritishimiz mumkin. 0 ‘zbekistonda 
asosiy diplomatika hujjatlari 0 ‘zbekiston Markaziy Davlat Arxivi 
va FA Sharqshunoslik institutida to ‘plangan.