Zokirjon saidboboyev

2. XX asrning 20 — 80-yilIarida QoraqaIpog‘iston
XX 
asrning 20-yillarida qoraqalpoqlar Turkiston ASSR 
Amudaryo viloyatining Chimboy (butun aholisi 81096 kishi bo‘lib, 
qoraqalpoqlar 58604 kishi, ya’ni 71 foizini tashkil qiladi), 
Sho‘roxon uyezdlarida (butun aholisi 90736 kishi bo‘lib, ulardan 
qoraqalpoqlar 81100 kishini, ya’ni 89 foizni tashkil qilardi) va 
Qo‘ng‘irot (butun aholisi 80988 kishi, shundan qoraqalpoqlar 
79,5 foizni tashkil qilardi) okrugida zich yashardilar.
Bu statistik m a’lumotlar Xorazm, Qoraqalpog‘iston, 0 ‘zbe- 
kiston va Qozog‘iston vakillari o ‘rtasida m unozaralar va 
shiddatli tortishuvlar ob ’ekti b o ‘ldi. Qoraqalpoq xalqining 
q at’iyati, sobit qadamligi, sabot-m atonati ittifoq rahbar or- 
ganlarini ko‘p asrlar davomida o ‘z milliy mustaqilligi uchun 
kurashib kelgan qoraqalpoq xalqining ovoziga quloq solishga 
majbur etdi.
1924 
yil 14 oktyabrda Butunittifoq Sovetlari Markaziy Ijroiya 
Qo‘mitasining ikkinchi sessiyasi Rossiya Federasiyasining Qozo- 
g‘iston Avtonom Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston avtonom 
viloyati tashkil etilganhgini tasdiqladi.
Qoraqalpoq xalqining ezgu orzusi ushalgandek bo‘lib tuyular 
edi. Biroq bu o ‘z mohiyati bilan unitar (qo‘shma) davlat bo‘lgan. 
SSSRdagi davlatchilik qurilishining bolsheviklar andozasidagi 
,,matryoshka“ prinspi edi: 
ittifoqdosh respublika
— 
avtonom viloyat
— avtonom okruglar
va 
tumanlar.
Qoraqalpoqlar chinakam
168

---

mustaqillik va haqiqiy suverenitetga erishish uchun uzoq mashaq- 
qatli yo‘lni bosib o'tishlari lozim edi.
1925 
yil 12-19 fevralda viloyat markazi To‘rtko‘1 shahrida 
bo‘lib o'tgan Qoraqalpog‘iston avtonom viloyati Sovetlarining 
birinchi s’ezdi ,,Qoraqalpog‘iston avtonom viloyati tashkil 
topganligi to ‘g‘risida Deklarasiya“ qabul qilib,