Zokirjon saidboboyev

Buxoro 
bo‘lgan. Biroq 
ko‘p o‘t m a y 1925 yil aprelda poytaxt 
Samarqand 
qilib belgilandi. 
1930 yil oxirida poytaxt 
Toshkentga 
ko'chirildi. 0 ‘zbekiston 
SSRda butun hokimiyat 0 ‘zbekiston SSR sovetlarining ta’sis 
qurultoyiga qadar Muvaqqat Inqilobiy qo‘mita ixtiyoriga berildi. 
Buxoro respublikasi hokimiyati raisi, taniqli davlat arbobi Fayzulla 
Xo‘jayev 0 ‘zbekiston SSR Inqilobiy qo‘mitasi raisi qilib tasdiqlandi.
1924 yil 5 dekabrda Inqilobiy Qo‘mita butun 0 ‘zbekiston 
xalqiga murojaat qilib, 0 ‘zbekiston SSR tuzilgani, uning tarkibiga 
Tojikiston ASSR kirganligi m a’lum qilindi.
1925 yil 13 fevralda Buxoroda 0 ‘zbekiston SSR Sovetlarining
I s’ezdi ochildi. U 17 fevralda „0 ‘zbekiston Sovet Sotsialistik 
Respublikasining tashkil topishi to‘g‘risidagi deklarasiya“ni qabul 
qildi. Deklarasiya 0 ‘zbekiston SSR tashkil topganligini qonunan 
rasmiylashtirdi va 0 ‘zbekiston SSRning ixtiyoriy ravishda SSSR 
tarkibiga kirganligini e ’lon qildi. Deklarasiyada qayd qilib 
o ‘tilganidek, 
,,shu kundan e ’tiboran o ‘zbek xalqi hududida
Toshkent, Samarqand, Farg‘ona, Qashqadaryo, Zarafshon,
166

---

Surxondaryo va Xorazm viloyatlarini о ‘ziga olgan bu xalq tarixida
birinchi marta ishchi va dehqordaming ittifoqdosh 0 ‘zbekiston Sovet
Sosialistik Respublikasi ta ’sis etildi, unga Tojikiston Avtonom SSR
kirdi“.
1925 
yil 13 mayda SSSR Sovetlarining III s’ezdi Turkmaniston 
va 0 ‘zbekiston respublikasining SSSR tarkibiga kirishi to‘g‘risida 
shu respublikalar „xalqlarining erkin xohishi“ni inobatga olib 
tasdiqladi.
Shu tariqa, 0 ‘zbekiston ittifoqdosh respublikasining qonunan 
rasmiylashtirish jarayoni tugallandi va jahon xaritasida SSSR 
tarkibidagi ittifoqdosh respublika bo‘lgan 0 ‘zbekiston milliy sovet 
respublikasi paydo bo‘ldi.
1937 yilda qabul qilingan 0 ‘zbekiston SSR Konstitusiyasida 
yozib qo‘yilgan respublikaning suvereniteti, erkinligi, tengligi va 
mustaqil rivojlanish huquqiga ega ekanligi haqidagi qoidalar faqat 
,,qog‘ozda“ edi, xolos. Amalda esa, 0 ‘zbekiston mustamlaka 
mavqeini egallab, hamma jihatdan metropoliyaga butunlay qaram 
bo‘lib qolgan edi. 20-yillarning boshlarida partiya X, XII, XIV, 
s’ezdlari tomonidan ilgari surilgan xalqlaming iqtisodiy va madaniy 
qoloqligini tugatish vazifasi ham hal qilinmadi, bu boradagi partiya 
qarorlari bajarilmadi. Bu davrga kelib milliy respublikalar huquqlari 
butunlay cheklab qo‘yildi. Ular yangi Konstitusiyaga muvofiq 
eng muhim va asosiy masalalami hal qilishi u yoqda tursin, hatto, 
viloyat va tuman bo‘linishlari chegaralarini belgilash huquqiga 
ham ega emas edilar.
1925 
yil may oyida 0 ‘zbekiston SSSR tarkibiga kiritildi. SSSR 
Konstitusiyasi, uning asosiy qonun-qoidalari 0 ‘zbekiston SSR 
hududida bevosita ishlaydigan bo‘ldi. 1927 yilda qabul qilingan 
0 ‘zbekiston SSR ning birinchi va 1937 yilda qabul qilingan 
ikkkinchi Konstitusiyasi ham amalda SSSR Konstitusiyasining 
ko'chirma nusxasi edi. Chunki 0 ‘zbekiston qog'ozdagi „suve- 
ren“ respublika bo‘lib, amalda markazga tobe va qaram bir o‘lka 
edi, xolos. U o‘z xalqining milliy manfaatlariga oid biror-bir 
dolzarb, hayotiy ahamiyatga molik masalani ittifoq hukumatidan
167

---

xoli ravishda mustaqil hal eta olmasdi. Bunga uning haddi 
sig‘masdi. Binobarin, respublikaning ichki va tashqi siyosatiga 
daxldor barcha masalalar faqat hukmron markaz xohish-irodasi 
bilangina hal etilardi. Hatto O'zbekistonning ma’muriy-hududiy 
tuzilishiga oid masalalar ham ittifoq hukumati roziligini so‘ra- 
masdan 1929 yilda Tojikiston ASSR 0 ‘zbekiston SSR tarkibidan 
chiqarilib, Tojikiston Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirildi 
hamda SSSRga qabul qilindi.