Ziyamuhamedova

Аromatik uglevodorodlar

Neftkimyo ishlab chiqarish uchun uglevodorod xomashyosidan aromatik uglevodorodlar: benzol, toluol, etilbenzol, izopropilbenzol, stirol, metilstirol, naftalinlar olish katta ahamiyatga ega.

Ch Ch
hC ^Ch hC


hC ^Ch hC
C- _hC
Ch₃ Ch _hC
Ch₃ C
C- _hC
Ch₃
Ch _hC
Ch₃ C

Ch _hC C- ^hC

Ch
Ch₃ C
Ch


Ch
C

Ch Ch Ch Ch ³ _Ch
Benzol Toluol ^{Orto- Meta-} _Para- ³
ksilollar
Neftkimyo sintezida aromatik uglevodorodlardan keng foydalani- ladi.
Хorij ma’lumotlariga ko‘ra 40% dan ortiq benzol stirol ishlab chiqarishga (sintetik kauchuk monomeri), 20% i fenol olishga, 10% i sintetik tola ishlab chiqarishga va qolgan 30% i yuvish vositalari ish- lab chiqarish, zaharli ximikatlar va boshqalarga sarf bo‘ladi.

Neftkimyoda (50–55%) toluol plastmassalar, portlovchi modda- lar, benzol olishda, erituvchi sifatida hamda benzinlarni komponenti holida ishlatiladi.
Ksilollarning asosiy (35% qismi) erituvchi sifatida, yana shun- chasi aviatsiya benzini ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Оrto-ksilol ftal angidridi ishlab chiqarishda foydalaniladi, nafta- lin o‘rniga keng miqyosda ishlatiladi. Para-ksiloldan poliefir tola va plyonka ishlab chiqarish yarim xomashyosi bo‘lmish tereftal kislota- si olinadi. Metaksilol ehtiyojga kam sarflanadi: uni oksidlab, izoftal kislotasi olinadi. Undan esa plastifikatorlar ishlab chiqarishda foyda- laniladi, izomerlab paraksilol olinadi; yuqori oktan sonli benzinlar uchun ham komponent hisoblanadi.
Uzoq yillar mobaynida aromatik uglevodorodlar olishning aso- siy manbai bo‘lib koksokimyo sanoati hisoblangan, bunda 1 tonna toshko‘mirdan 10 kg ga yaqin benzol olingan. Benzol va uning go- mologlarini toshko‘mir smolasidagi miqdori foizning o‘ndan biriga to‘g‘ri kelsa-da, aromatik uglevodorod resurslaridan bo‘lgan ushbu manbani e’tibordan chetda qoldirish mumkin emas, chunki ko‘mirni kokslash jarayoni yirik masshtablarda olib boriladi.