Ziyamuhamedova

Hamdo‘stlik mamlakatlarida 1990–2010-yillarda qazib olingan neft va gazlar.

Mahsulot turi	Q‘azib olingan mahsulot
	1960	2000	2005	2010
Neft, mln. t Gaz, mlrd. m^3	390 450	400 400	453 450	600–620 500–520

Kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda uglevodorod xomash- yosidan keng foydalanish xalq xo‘jaligi uchun muhim bo‘lgan quyi- dagi vazifalarni yechadi:

1. 
   Kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun o‘lchamsiz xom- ashyo bazasini vujudga keltirish.
   
2. 
   Аvvallari kimyoviy sanoatda xomashyo sifatida ishlatilgan ko‘p miqdordagi qimmatli oziq-ovqat materiallarini tejash.
   
3. 
   Kimyoviy mahsulotlar tannarxini va ularni ishlab chiqarish uchun mehnat sarflarini hamda zavodlar qurilishida ketadigan kapital xarajatlarni kamaytirish.
   
4. 
   Ishlab chiqarilayotgan kimyoviy mahsulotlar hajmini bir nechi marta orttirish.
   
5. 
   Mavjud bo‘lgan xomashyo manbalari asosida ilgari amalda mumkin bo‘lmagan yangi neftkimyoviy jarayonlarni vujudga keltirish.
   

Neftkimyo sanoatining katta iqtisodiy samaradorligi uni tez sur’atlar bilan rivojlanishini belgilaydi. Sanoatning boshqa turlariga nisbatan kimyo sanoati 1,5–2 marta tez rivojlanmoqda. Kimyo va neftkimyo sanoati rivoji 1991–2010-yillarda 1,7 marta, shu jumla- dan, plastmassalar va sintetik smolalar –2, kauchuklar –1,7, maishiy kimyo tovarlari –1,9 marta ortgan.
Neftkimyo sanoati o‘z ichiga quyidagi bo‘limlarni oladi:

• 
  neftkimyoviy sintez uchun xomashyo ishlab chiqarish;
  
• 
  uglevodorodlarni oksidlab va boshqa usullar (gidratatsiya, formilirlash va boshqalar) bilan kislorod saqlovchi mahsulotlar
  

ishlab chiqarish;

• 
  poliolefin va plastmassalar ishlab chiqarish;
  

• 
  sintetik kauchuklar (ular uchun monomer ham) ishlab chiqarish;
  
• 
  sintetik smolalar va tolalar ishlab chiqarish.
  

Neftkimyo sanoati uchun xomashyo ishlab chiqarish neftkimyo- ning zaruriy bo‘limidir.
Neft asosida xomashyodan organik sintez mahsulotlari ishlab chi- qarish xorijda (АQSH, G‘arbiy Yevropa) 98% ga, neftkimyo ishlab chiqarish ko‘lami esa 1990-yilda 40 mln t.dan 2010-yilda 100 mln tonnaga yetgan.
Neft va gaz uglevodorodlaridan kimyoviy mahsulot ishlab chi- qarish ko‘mir asosidagidan ancha rentabelliroq, chunki ushbu xom- ashyo ko‘mirga nisbatan mos ravishda 10 va 20 marta arzon, koks- lashda gaz va suyuq mahsulotlarning chiqish miqdori nisbatan ko‘p emas. Neft va gaz tarkibida uglevodorod xomashyosi konsentrlangan holatda mavjud bo‘lib, yirik ko‘lamda olinadi.
Ko‘p hollarda neftni qayta ishlash va neftkimyo kombinati bir yoki ikki qo‘shni joylashgan korxona doirasida mavjud bo‘lib, bu- ning natijasida umumiy ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi. Bun- da transport xarajatlari qisqaradi, ishlab chiqarilayotgan, neftkimyo- viy mahsulot esa neft mahsulotiga nisbatan 8–12 marta qimmat.

1. 
   
   Kreking
   
   chizma ma’lumotlar neft xomashyosini destruktiv qayta ishlash jarayonlarida hosil bo‘ladigan neftkimyoviy sintezi uchun ishlatila- digan asosiy uglevodorodlar bilan tanishtiradi.
   

Parafinal _Olefinal

C₂h₆, C₃h₈, C₄h₁₀, C₅ – h₂₀
C₃h₆, normal – C₄h₈, izo – C₄h₈

Ch₄
Ch = Ch₂
Ch₃ - Ch = Ch_{2 Ch}

- Ch = Ch + Ch

Aromatik

3 2
Ch₂ = C(Ch₃)₂
⁴ uglevodorod

Ch₂ = Ch - Ch = Ch₂
normal – C₅h₁₀, izo – C₅h₁₀

_{Toluol Ksilollar} Etil Benzol

1.