Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

4. Рукуънинг маъноси. 
Рукуъ тана аъзолари билан ўзини хокисор тутишни билдиради. Шунинг учун ҳам араблар 
рукуъ қилишни ѐқтирмас, бошни эгишни ўзларига эп кўришмасди
255
. Бу ҳақида Аллоҳ таоло шундай 
деган: “Қачон уларга: “Рукуъ қилинглар”, дейилса, рукуъ қилмайдилар” (Мурсалот сураси, 48-оят). 
Аллома Исфаҳоний раҳматуллоҳи алайҳ айтишича, рукуъ эгилишдир. Бу сўз баъзида намоздаги 
махсус ҳолатга нисбатан, баъзида – хоҳ ибодатда, хоҳ бошқа нарсада бўлсин – тавозеъ, хокисорлик 
маъносида қўлланади
256
. 
Банда рукуъ қилганда қалби билан ҳам Аллоҳга таслим бўлади, ўта ожизлигини, Аллоҳ нақадар 
улуғлигини эътироф этади. Мана шунда инсон танаси билан ҳам, қалби билан ҳам Парвардигорига 
тўлиқ бўйсунган саналади. Шунинг учун Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам рукуъда “Аллоҳумма 
лака рокаъту ва бика ааманту ва лака асламту, хошаъа лака самъий ва басорий ва муххий ва ъазмий ва 
ъасобий”, деб дуо қилардилар. Яъни, “Ё Аллоҳ, Сен учун рукуъ қилдим, Сенга имон келтирдим, 
таслим бўлдим. Қулоғим, кўзим, миям, суягим, асабий сенга хушуъ қилди
257
”. 
Бундан чиқди, инсон рукуъда бутун вужуди билан Аллоҳга хушуъ қилади. Қалб тана аъзолари 
подшоҳидир. Агар қалбда хушуъ бўлса, қолган аъзоларда хушуънинг самараси кўринади. 
5. Сажданинг маъноси. 
“Сажда” сўзи аслида “ўзини паст тутиш”, “эгилиш”, “хотиржам бўлиш” маъноларини 
англатади. 
Сажда банданинг Аллоҳ таолога муҳтожлигини, камтарлигини изҳор этишнинг энг юқори 
нуқтасидир. Чунки инсон саждада энг шарафли, азиз аъзоси бўлмиш бошини ерга қўяди. Одатда, 
сажда қилганда пешона тупроққа тегади, чанг бўлади. Мана шу ҳолат қалб тавозеъси, Аллоҳ учун 
хушуъ қилгани белгисидир. Шунинг учун банда саждада Аллоҳга жуда яқин бўлади. Агар зоҳирий 
саждага қалб саждаси ҳам қўшилса, нур устига нур бўлади. 
Мутакаббир мушриклар Аллоҳ учун сажда қилишни хушламасди. Ҳатто айримлари: “Мен 
сажда қилишни ѐмон кўраман. Чунки сажда қилсам, остим бошимдан тепада бўлиб қолади”, деб 
айтарди. Яна баъзи мушриклар қўлига бир сиқим тупроқ олиб, пешонасига текказар, “Мана шу мен 
учун кифоя қилади”, дерди. Иблис ҳам Одам алайҳиссаломга сажда қилишдан бўйин товлагани сабаб 
лаънатга учраган. Чунки у Аллоҳ тупроқдан яратган инсон зотига бош эгишдан кибр қилган, 
Парвардигори амрига итоат этмаган. Кимда-ким кибрни енгиб, Раббига ихлос-ла сажда қилса, Унга 
яқинлашади. 
Қуръони каримда айтилишича, осмонлар ва ердаги барча жониворлар, фаришталар 
кибрланмаган ҳолларида Аллоҳга сажда қиладилар
258
. Улардан фарқли ўлароқ, ҳазрати инсон Аллоҳ 
таоло учун ўз ихтиѐри билан пешонасини ерга қўяди. Бунинг эвазига улуғ ажр-мукофотлар олади. 
Шунингдек, икки сажда ўртасида, ташаҳҳудда қўлларни тиззага қўйиб ўтириш банданинг 
Аллоҳга итоатгўйлигини, камтарлигини билдиради.