Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

---

MAVZU-2. MAQROQITISODIY TAHLIL VA 
PROGNOZLASHTIRISHNING AХBOROT TA’MINOTI.
Bu mavzuda prognozlashlashtirish uchun axborot bazasini yaratishning 
yondashuvlari va tamoyillari ko‘rib chiqiladi. Axborotga qo‘yilgan talablar chuqur 
o‘rganish va tushunishni talab qiladi, chunki prognozning natijasi va uning asosida 
qabul qilingan boshqaruv qarorining sifati shunga bog’liq. Tuzilish jihatidan ushbu 
mavzu mohiyati va ahamiyatiga ko’ra bir-biriga yaqin ikkita bo‘limga bo’lingan. 
Ulardan birinchisida prognoz axborot va axborot bazalarini tuzishga tegishli asosiy 
tushunchalar berilgan, ikkinchisida esa statistik (ekonometrik) modellarni tuzish 
uchun zarur bulgan prognoz-tahliliy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi ko‘rib 
chiqilgan.
Iqtisodiyotning kelajakdagi holatini baholash uchun ekonometriq modellarni 
qo‘llashb ayniqsa, dolzarb bo‘lib qolmoqda, chunki bozor iqtisodiyoti 
mamlakatimizda sodir bo’layotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni prognozlash 
uchun yangi instrumentariyni va uslubiyatni talab qiladi.
 
2.1 Prognoz axboroti va uning xususiyatlari. 
Bu bo‘limni prognozlash uslubiyatini o‘rganish uchun zarur bo‘lgan bilim 
bazasi tuzilishiga imkon beradigan individual jadvallarni tuzish tavsiya qilinadi.
Jadvallar quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:
-
prognoz axborotining turlari;
-
prognoz axborotini yig’ish va qayta ishlash usullari;
-
axborot bazasi bilan ishlash uslublari;
-
turli xil axborotlarni qo‘llash imkoniyatlari;
-
axborotga qo‘yilgan asosiy talablar (axborot bazasiga, olingan natijalarga, 
axborotning bir-biriga to‘g’ri kelishiga).
Prognozlar tipologiyasi bilan kelajak to‘g’risida axborot manbalari va 
prognozlash usullari masalasi uzviy bog’liq. Prognoz axborotning 3 ta asosiy manbai 
ajratiladi:
-
o‘rganilayotgan hodisalar, jarayonlar, voqealarning o‘tishi va rivojlanishini 
bilishga asoslangan tajribalar;
-
o‘tmishda va kelajakda rivojlanish qonuni yetarlicha ma‘lum bo‘lgan mavjud 
tendensiyalarning ekstrapolyatsiyasi;
-
kutilayotgan yoki belgilangan shartlarga nisbatan prognozlashtirilayotgan 
ob‘ektlarning modellarini tuzish.
Axborotning bu turlariga nisbatan prognozlashning bir-birini tuldiruvchi 3 
uslubi ajratiladi:
-
ekspert, u axborotni yig’ish (anketalash, intervyu olish, so’rov) va uni qayta 
ishlash hamda prognozning qo‘yilgan vazifasiga nisbatan ekspertning fikriga 
asoslangan;
-
trendning ekstropolyatsiyasi-ob‘ektning o‘tmishda va hozirda rivojlanishini 
o‘rganish hamda o‘tmish va hozirda rivojlanishning qonuniyatini kelajakka 
ko‘chirish;

---

-
modellashtirish-prognozlashtirilayotgan 
ob‘ektni 
kutilayotgan 
yoki 
mo‘ljallanayotgan ahvolidagi o‘zgarishlar asosida qidiruv va me‘yoriy 
modellarni o‘rganish.
Amalda sanab o‘tilgan axborotning manbalari va prognozni ishlab chiqishning 
barcha usullaridan birgalikda foydalaniladi (prognozlash uslublari 5-mavzuda 
batafsil ko‘rsatilgan).
Materialni yodda oson saqlab qolishga 2.1 - rasmda keltirilgan tuzilmaviy 
sxema yordam beradi.