Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

2.6. Iqtisodiy ko’rsatkichlarning tasniflanishi. 
Axborotlarni mohiyat jihatdan endogen va ekzogenga ajratish mumkin. Milliy 
iqtisodiyot ichida shakllanib, xo‘jalik sub‘ektlarining samarador faoliyat olib 
borishiga bog’liq axborot endogen, ya‘ni ichki kelib chiqadigan axborotdir, milliy 
iqtisodiyot faoliyatiga bogliq bo‘lmagan axborot esa ekzogen, ya‘ni tashqi kelib 
chiqadigan axborotdir.
Bu holda milliy iqtisodiyot uchun uning rivojlanishi, shu jumladan, alohida 
xo‘jalik yuritish sub‘ektlarining rivojlanish ko‘rsatkichlari endogendir, jahon 
bozoridagi dollar bahosi, OPEKga a‘zo davlatlar tomonidan belgilanadigan neft 
narxi - ekzogendir.
Shuni e‘tiborga olish kerakki, “endogen” va “ekzogen” tushunchalari 
nisbiydir. Masalan, milliy iqtisodiyot uchun markaziy soliqlar miqdori endogen 
ko‘rsatkichlardir, mintaqalar, alohida tarmoqlar va aholining turmush darajasi uchun 
ekzogen ko‘rsatkichlardir. Shuni aytish kerakki, milliy iqtisodiyot uchun ekzogen 
bo‘lgan ko‘rsatkichlar uning alohida qismlari uchun ham ekzogendir. Lekin 
iqtisodiy jarayonlarni modellashtirishda axborotning endogenligi va ekzogenligi bir 
oz boshqacharoq ma‘noda ishlatiladi. Bunda “prognozlash modelining ahamiyatli 
o‘zgaruvchisi” tushunchasi - ob‘ektni modellashda qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar 
kiritiladi. Bu ta‘rifdan kelib chiqib, ekzogen va endogen o‘zgaruvchilarni 
quyidagicha berish mumkin:
Endogen o‘zgaruvchi - kattaligi model doirasida - prognozlash ahamiyatli 
o‘zgaruvchi.
Ekzogen o‘zgaruvchi - kattaligi model doirasidan tashqarida- prognozlash 
ahamiyatli o‘zgaruvchi.
Misol tariqasida quyidagi tenglamalar sistemasi bilan ifodalangan modelni 
beramiz:
x
1
= f(x
2
, x
3
) 
x
2
= f(x
4
, x
5
) 
x
4
= f(x
6
, x
7
) 
x
2
, x
3
, x
4
- endogen o‘zgaruvchilar (omillar); 
x
5
, x
6
, x
7
– ekzogen o‘zgaruvchilar (omillar).