ÓzbekstAn tAriYxÍ

shaybaniyler ótkergen 

reformalar

http://eduportal.uz

---

36

boldı.  Bul  reforma,  sol  waqıtta,  diyqanlardıń  salıq  tólew  imkaniyatın 

arttırıwǵa, mámleket múlkin kóbeyttiriwge xızmet etti.

shaybaniyxan  tárepinen  ámelge  asırılǵan  bul  hám  basqa  ilajlar, 

óziniń mazmunına qaray, oraylıq hákimiyattı bekkemlewge xızmet etti.

shaybaniy  abdullaxan  ii  ótkergen  aqsha  reforması  da  Buxara 

xanlıǵı  tariyxında  úlken  áhmiyetke  iye  boldı.  ol  bul  reformanı 

ótkeriwde  gúmis  bahasınıń  kóterilgenin  esapqa  aldı.  reformaǵa 

muwapıq,  jańa  gúmis  teńgeniń  qunı  30,  eskisi  bolsa  27  mıs  teńgege 

teńlestirildi.  abdullaxan  ii  niń  aqsha  reforması  sebepli  gúmis  teńge 

kóp  muǵdarda  shıǵarıldı.  nátiyjede,  bahası  kóterilgen  gúmistiń  kóplep 

muǵdarda  basqa  mámleketlerge  shıǵıp  ketiwine  shek  qoyıldı.  ol  altın 

aqshanıń  shıǵarılıwın  da  jolǵa  qoydı  hám  onıń  quramına  qunı  pás 

bolǵan basqa metallar aralastırılmawın qatań qadaǵalaw astına aldı. Bul 

aqshalar  xanlıqtıń  barlıq  aymaǵında  aylanısqa  kirdi.  Bul  reforma,  óz 

náwbetinde, hákimiyattıń oraylasıwına, ǵáziynege kóp dáramat túsiwine 

alıp  keldi.  sonday-aq,  ishki  hám  sırtqı  sawda-satıq  jáne  de  rawajlanıwı 

ushın qolaylı sharayat jarattı.

shàybàniyler  dáwirinde  de  diyqanshılıq  ekono-

mikanıń  jetekshi  tarmaǵı  bolıp  qaldı.  onıń 

rawajlanıwı  jàsàlmà  suwǵàrıw  menen  bàylànıslı  màshqàlàlàrdıń  qan-

shelli  tabıslı  sheshiliwine  baylanıslı  edi.  sonıń  ushın  da,  bul  máse-

lege  ayrıqsha  itibàr  menen  qàràǵàn.  Bul  dinàstiyà  wákilleri  sàngzàr, 

shırshıq,  sırdáryà,  Ámiwdáryà,  Bàxsh  hám  Murǵàb  dáryàlàrı  imka-

niyatlarınan ónimli pàydàlànıw shàràlàrın kórdi. 

Qàshqàdáryànıń  tàrmàqlàrınàn  kesh  wálàyàtı  jerlerin  suwǵàrıw 

ushın  10  nàn  àrtıq  kànàllàr  qàzıldı.  Jàsàlmà  suwǵàrıw  isleri,  ásirese, 

abdullàxàn  ii  dáwirinde  keń  ràwàjlàndı.  Mısàlı,  1556—1585-jıllàr 

àràlıǵındà  Zàràfshàn  dáryàsındà  bir  qatar  suw  bólistirgishleri,  kóple-

gen  suw  saqlaǵıshları  qurılǵan.  nurata  rayonındaǵı  aqshab  jaqınında 

Mıs teńge. Xvi ásir