ÓzbekstAn tAriYxÍ

Jer iyeligi 

qatnasıqları

http://eduportal.uz

---

35

aymaǵındaǵı  armiyaǵa  da  áskerbasılıq  etti.  sonlıqtan,  armiya  da, 

joqarı  áskeriy  lawazımlar  da  dinastiya  wákilleri  qolında  toplandı.  Biraq 

suyurǵal  múlkler  barǵan  sayın  oraylıq  hákimiyattan  ǵárezsiz  bolıwǵa 

umtılıwshı  kúshlerdiń  kúsheyiwine  sebep  boldı.  waqıtlar  ótiwi  menen 

olar  xanǵa  da  boysınbadı.  shaybaniyler  dáwirinde  múlk  iyeliginiń 

ekinshi  forması  —  tanha  da  júzege  keldi.  shaybaniylerge  shekem  bar 

bolǵan  jer  iyeliginiń  ıqta  túri  de  jańasha  at  —  «tanha»  (tanaxo)  atı 

menen  saqlap  qalındı.  ol  mámleketlik  iskerlerge,  áskeriylerge,  sonday-

aq, kishi mámleket hámeldarlarına mámleket aldındaǵı sadıq xızmetleri 

ushın berildi.

tanha  jer  alǵanlar  tanhadarlar  dep  atalǵan.  tanhanıń  kólemi, 

tanhadardıń  xızmetine  qaray  birneshe  shańaraqtan  yaki  birneshe 

awıldan  ibarat  bolǵan.  tanhaǵa  tek  ǵana  egin  egiletuǵın  jer  emes, 

bálkim  tanha  aymaǵında  jaylasqan  digirman  hám  mayjuwazlardan 

keletuǵın  dáramatlar  da  qosıp  berilgen.  solay  etip,  jer  iyeleriniń  jańa 

qatlamı  qáliplesti.  Biraq  tanha  tanhadardıń  jeke  múlki  esaplanbaǵan. 

tanhadar  mámleket  xızmetinen  ketkeninde  yaki  qaytıs  bolǵanında 

tanha jerleri basqa mámleket xızmetkerine berilgen. 

shaybaniyler  dáwirinde  waqım  jer  múlki-

niń kólemi barǵan sayın artıp bardı.

Jerlerdiń  túrli  formalarǵa  bóliniwi  tikke-

ley  mámleket  ǵáziynesine  túsetuǵın  salıq  dáramatlarınıń  kemeyiwine 

alıp  kele  basladı.  salıq  túsiminiń  kemeyiwi  shaybaniylerdi  awıl  xojalı-

ǵın  rawajlandırıw  ushın  bir  qatar  ilajlar  kóriwine  májbúr  etti.  salıqlar-

dıń  awırlıǵınan  hám  múlkdarlardıń  zulımınan,  sonday-aq,  mámleket 

ishindegi  tınıshsızlıqtan  ózleri  jasap  kelgen  jerlerden  qashıp  ketken 

diyqanlar  hám  mayda  jer-múlk  iyeleri  qaytarıldı  hám  jerleri  qaytarıp 

berildi.  Jerdi  óndiriske  paydalanıwda  olarǵa  mámleket  tárepinen  járdem 

berildi.

Muhammed  shaybaniyxan  xanlıq  ekonomikasın  tártipke  salıw  hám 

sawdanı rawajlandırıw maqsetinde 1507-jılı aqsha reformasın da ótkerdi. 

oǵan  muwapıq,  tap  sol  waqıtqa  shekem  aylanısta  bolǵan  túrli  ólshem 

hám  awırlıqtaǵı  teńgeler  ornına  awırlıǵı  birdey  —  5,2  gramm  bolǵan 

jańa  gúmis  hám  mıs  teńge  shıǵarıldı.  temuriyler  dáwirinde  bir  gúmis 

teńgeniń  awırlıǵı  4,8  gramm  bolıp,  onıń  qunı  altı  mıs  teńgege  teń  edi. 

reformadan  keyin  5,2  gramlı  gúmis  teńgeniń  qunı  24  mıs  teńgege  teń