ÓzbekstAn tAriYxÍ

11- §. Buxara xanlıǵında social-ekonomikalıq turmıs

shaybaniyler  Mawarawnnahrǵa  jańadan  óndiris 

qatnasıqların  alıp  kelgeni  joq.  kerisinshe,  temu-

riyler  dáwirinde  qáliplesken  sociallıq  qatnasıq-

lardı qabıl etti hám oǵan beyimlesti.

Xanlıqta  barlıq  jerler  mámleket  múlki  edi.  Bul  múlk  mamlakai 

patshah  yaki  mamlakai  sultan  dep  atalǵan.  Jerge  iyelik  etiw  xannıń 

ıqtıyarında  edi.  Xan  mámleket  jerlerin  múlki  xos,  múlki  xolis  (mulki 

hur), múlk hám waqım jerleri formasında bólistirgen.

tikkeley  jeke  xannıń  ózine  tiyisli  jerler  múlki  xos  dep  atalǵan.  Bul 

jerden  alınǵan  dáramat  xannıń  qárejetlerine  hám  de  waqımlarǵa  qayır-

saqawat ushın sarplanǵan.

Múlki  xolis  mámleketten  jer  satıp  alıw  arqalı  kelip  shıqqan.  Biraq 

bul  ańsat  emes  edi.  sebebi,  shártke  muwapıq,  mámleketten  jer  satıp 

alǵan  adam  sol  jerdiń  2/3  bólimin  mámleket  ıqtıyarında  qaldırǵan. 

ózine  qalǵan  1/3  bólim  jer  onıń  múlki  esaplanǵan  hám  mámleketke 

salıq tólewden azat etilgen.

Múlk  jer  bolsa  suyurǵal  hám  tanha  formasında  belgilengen. 

Máselen,  Muhammed  shaybaniyxan  temuriylerge,  temuriyler  dáwiri 

hámeldarlarǵa  qaraslı  barlıq  jerlerdi  tartıp  aldı.  olardı  tek  ǵana  óz 

dinastiyası wákillerine bólip berdi.

Jer  iyelginiń  suyurǵal  forması  dáslep  xanǵa  onıń  iyelerin  baǵınıshlı 

bolıwda  uslap  turıwdıń  kúshli  quralı  bolıp  xızmet  etti.  Muhammed 

shaybaniyxan  qálegen  waqıtta  wálayat  hákimleriniń  ornın  almastıra 

alatuǵın  edi.  oraylıq  hákimiyatqa  az  ǵana  boysınǵan  suyurǵal  iyesin 

bunday  huqıqtan  ayırdı.  waqıtlar  ótiwi  menen  suyurǵaldıń  atadan 

balaǵa miyras bolıp ótiwi belgilendi.

1512-jılı  shaybaniyler  Mawarawnnahrdı  ekinshi  márte  iyelegennen 

soń,  shaybaniy  sultanlar  mámlekettiń  wálayatların  qayta  bólistiriw-

di  shaybaniylerdiń  eń  abıraylı  wákili  Jánibek  sultanǵa  tapsırdı.  onıń 

ırayına  qaray,  samarqand  kóshkinshixanǵa,  tashkent  wálayatı 

súyinishxojaǵa, Buxara hám onıń átirapları Ubaydulla  sultanǵa miyras 

múlk etip berildi. Miyankól wálayatı Jánibek sultannıń ózine tiyisti.

aymaqlardıń  jaqın  tuwısqanlarına  bólip  beriliwi,  elde  birden-

bir  dinastiya  shańaraq  húkimdarlıǵın  támiyinledi.  Udel  iyeleri  óz