Ózbekstan Respulikasi valuyta siyasati Joba: Kirisiw

2.3 Sınshılıq hám ekonomikalıq siyasat : altın -valyuta rezervleri, sırtqı qarız, pul-kredit hám valyuta siyasatı haqqında
Ne ushın altın -valyuta rezervleri 2020 jılda 5, 7 milliard dollarǵa kóbeygeninen keyin 2021 jıl 1-sherekte 2, 2 milliard dollarǵa kemeydi?
Búgingi kúnde social tarmaqlarda Ózbekstan húkimeti tárepinen alıp barılıp atırǵan sırtqı qarız, altın -valyuta rezervlerin ustap turıw, pul-kredit hám valyuta siyasatları hám de salıq reformaları boyınsha sın pikirler bir qatar ǵárezsiz ekspertler tárepinen jańlap atır.
Ekonomikalıq izertlewler hám reformalar orayı eksperti, ekonomist Allanıń dostı Hamidov ǵárezsiz ekspertlerdi «xavotirlantirayotgan» hám kópshilikke qızıq bolǵan máseleler - sırtqı qarız, altın -valyuta rezervleri kóbeyiwi hám olardan paydalanıw, Oraylıq banktiń pul-kredit hám valyuta siyasatı haqqında toqtalıp ótti.
Al, ne ushın altın -valyuta rezervleri 2020 jılda 5, 7 milliard dollarǵa kóbeygeninen keyin, 2021 jıl 1-sherekte 2, 2 milliard dollarǵa kemeydi? Ne ushın koronavirus daǵdarısı dáwirinde sırtdan qarız alındı, lekin altın -valyuta rezervleri «yoqilmadi»? Oraylıq bank almasıw stuldı turaqlı ustap turıptıma? Oraylıq banktiń pul-kredit siyasatı sheńberinde tiykarǵı maqseti nelerden ibarat?
Altın -valyuta rezervleri hám sırtqı qarız
2020 jıl basınan házirge shekem ǵárezsiz ekspertler tárepinen qayta -qayta kóterileip atırǵan máselelerden biri - finanslıq támiynlew deregi retinde altın -valyuta rezervinen paydalanıw hám sırtqı qarız máselesi bolıp qalıp atır. Ayırım ekonomikalıq siyasat sınshıları mámlekettiń byudjetti hám investitsiya programmaların finanslıq támiynlew ushın ishki múmkinshilikleri bóle turıp, sırtdan arzan bolmaǵan qarızlardı tartıwın ekonomikalıq logika noqatyi názerden túsiniksiz, dep esaplasalar, ayırımları 2020 jılda jalpı sırtqı qarızdı 9, 88 milliard dollarǵa (26, 3 mlrd dollardan 36, 2 mlrd dollarǵa ) asırmastán, 5, 73 milliard dollarǵa kóbeygen altın -valyuta rezervlerinen paydalanıw «oqilona» sheshim bo'lar edi, degen juwmaqlardı beriwdi.
Lekin, bir tárepden, sınshılar sırtqı qarızlardıń arzan emesligi boyınsha anıq esap -kitapların usınıs etpegen bolsalar, ekinshi tárepden, ishki múmkinshilikleri retinde kórsetip atırǵan altın -valyuta rezervleri ózgeriwin analiz qılıwda aljasıqlarǵa jol qoyıwǵan.
Al, 2020 jılda altın -valyuta rezervleri qaysı faktorlar esabına 5, 7 milliard dollarǵa kóbeygennen keyin, 2021 jıl 1-sherekte 2, 2 milliard dollarǵa kemeydi?
Birinshi náwbette, atap ótiw kerek, altın -valyuta rezervleri ózgeriwine (kóbeyiwi yamasa azayıwına ) 4 qıylı faktor tásir etedi:
Oraylıq bank tárepinen pul-kredit siyasatı sheńberinde sterilizatsiya operatsiyaları ámelge asırılıwı ;
óndiriwshilerden altın satıp alınıwı ;
jáhán bazarında altın baxaları ózgeriwi;
Ózbekstan Tikleniw hám rawajlanıw fondınıń Oraylıq bankke isenimli basqarıwǵa berilgen aktivleri kóleminiń ózgeriwi.
Altın -valyuta rezervleri ózgeriwin analiz etkende usı faktorlardı esapqa alıw kerek boladı.
2020 jılda altın -valyuta rezervleri kólemi 5, 7 milliard dollarǵa asqan bolsa, bul summanıń 4, 2 milliard dolları (yamasa 74 procenti) jáhán bazarında altın baxası eliriwi esabına tuwrı keldi. Mısal ushın, 2020 jıl 1 avgust jaǵdayına 1 troy untsiya (derlik 31, 1 gramm) altın baxası 1951, 7 dollardı shólkemlestirip, 1 iyul jaǵdayına (1770, 8 dollar ) salıstırǵanda 180, 9 dollarǵa qımbatladi. Nátiyjede, altın -valyuta rezervleri quramında sap altın qaldıg'ining qayta bahalanishi rezervler kóleminiń 1, 99 mlrd dollarǵa asıwına sebep boldı.
Bul go'yoki, sizdiń mashinangizning bazar daǵı baxası 10 mıń dollarǵa (aytaylik, 9000 dollardan 10 mıń dollarǵa ) kóterilganda, áyne sol waqıtta (mashinańızdı sotmagan táǵdirińizde de) sizdiń baylıǵıńız 1000 dollarǵa ko'payadi. Lekin, keyingi kúni mashina baxası 500 dollarǵa arzanlasa, baylıǵıńız 500 dollarǵa azayadı.
Altın -valyuta rezervleri ózgeriwi
2021 jıl basınan 3 ay ishinde altın -valyuta rezervleri kólemi 2, 2 milliard dollarǵa kemeydi. Bunda, jáhán bazarında altın baxasınıń túsiwi altın -valyuta rezervleri kólemine kemeytiriwshi tásir kórset
ken bolsa, sap altın kóleminiń 750 mıń troy untsiyaga (yamasa 23, 3 tonnaǵa ) asıwı rezervlerdi 1 milliard 326 million dollarǵa kóbeyiwine sebep boldı. Bul dáwirde shet el valyuta daǵı rezervleri kólemi 1 milliard 288 million dollarǵa, SDR kólemi 6 million dollarǵa kemeydi.
Bul nomerler sonnan dárek berip atırki, jılda altın -valyuta rezervleri kóbeyiwine tiykarınan jáhán bazarında altın baxasınıń eliriwi sebep bolǵanı sıyaqlı, 2021 yanvar -mart aylarında altın baxasınıń túsiwi rezervler azayıwına alıp keldi.
Sóz altın baxası túsiwi tuwrısında barǵanda, atap ótiw kerek, tiykarǵı valyutalar sebetchasida dollar stuldıń ózgeriwi altın baxası dinamikasına saldamlı tásir kórsetip atır. Basqasha aytqanda, altın baxası dollarǵa salıstırǵanda tushmayapti, bálki dollar basqa tiykarǵı valyutalarǵa salıstırǵanda bekkemlenip atır. 2021 jıl 31 mart jaǵdayına dollar indeksi jıl basına salıstırǵanda 3, 7 procentke o'sdi, yevro stul dollarǵa salıstırǵanda 4, 8 procentke tústi. Nátiyjede jıl basınan berli London qımbat bahalı metallar bazarında 1 troy untsiya altın baxası 10, 4 procentke (1887, 6 dollardan 1691, 05 dollarǵa ) kemeydi. Bunıń nátiyjesinde sap altın qaldıg'ining qayta bahalanishi Ózbekstan altın -valyuta rezervleri ulıwma kólemine 2, 2 million dollar muǵdarında kemeytiriwshi tásir kórsetdi.
Joqarıda sanap ótilgen faktorlardı esapqa alıp búydew múmkin, jáhán bazarında altın baxasınıń asıwı nátiyjesinde altın -valyuta rezervleri kólemi kóbeygeni sıyaqlı, altın baxası túsiwi xalıq aralıq rezervler kólemi azayıwına da sebep boladı.
Sol sebepli, jáhán bazarında altın baxası kóterilgani sebepli koronavirus daǵdarısı dáwirinde altın -valyuta rezervlerin «yoqish» aqılǵa say sheshim esaplanmasdi.
Bunnan tısqarı, «Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında»gi Nızamǵa muwapıq, xalıq aralıq rezervler Oraylıq banktiń pul-kredit siyasatın ámelge asırıw, sonıń menen birge, xalıq aralıq operatsiyalar boyınsha esap -kitaplardı támiyinlew ushın jetkilikli bolǵan dárejede saqlap turıladı.
London altın bazarında altın baxası
(London waqıtı menen saat 15:00 jaǵdayına, AQSh doll.)
Derek: Economic Research Federal Reserve Bank of St. Louis
Altın -valyuta rezervleri kóbeyiwine sebep bolatuǵın faktorlardan taǵı biri - Oraylıq bank tárepinen altın óndiriwshilerden (Navaiy kán-metallurgiya hám Almalıq taw-kán metallurgiya kombinatları ) monetar altındıń satıp alınıwı bolıp tabıladı. Bunda Oraylıq bank óndiriwshilerden London altın birjasında belgilengen ortasha aylıq baxada (milliy valyuta ekvivalentinde) altın quymaların satıp aladı.
Oraylıq bank tárepinen jáhán bazarında monetar altındı satıw boyınsha qarar kóplegen faktorlarǵa, atap aytqanda, bazar kon'yunkturasi, altın baxaları prognozı hám likvidlikka bolǵan mútajlikke baylanıslı. Házirgi waqıtta altın baxası boyınsha prognozlar túrli jónelisler menen xarakterlenip atır. Basqasha aytqanda, qımbat bahalı metallar bazarı analizshileri ortasında altın baxasınıń keyingi baǵdarı (eliriwi yamasa túsiwi) prognozları boyınsha birden-bir shártlesiw joq.
Shubhasız, jáhán ámeliyatında altın -valyuta rezervleri finans bazarları daǵı zarbalarning ekonomikaǵa unamsız aqıbetlerin yumshatish qurallarından biri esaplanadı.
Pul-kredit siyasatı hám valyuta stul
Oraylıq bank pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı maqseti nelerden ibarat? Swmning 1 AQSh dollarına salıstırǵanda almasıw stul ustap turılibdimi?
Birpara ekonomikalıq sınshılar Ózbekstanda pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı maqseti - turaqlı valyuta stuldı ustap turıw, dep tiykarsız talap qılıwıp atır. Oraylıq bank pul-kredit hám valyuta siyasatina bolsa eki túrli kúnlerdegi milliy valyuta almasıw stuldı bir-birine salıstırıwlaw arqalı ataq beriwedi. Lekin, swmning 1 AQSh dollarına salıstırǵanda almasıw stul 2021 jıl 11 mart daǵı 10503, 92 sumnan 9 aprel kúnine kelip 10473, 07 swmga túsip, 2, 9 procentke qadrining asıwı Oraylıq bank tárepinen turaqlı valyuta stuldıń ustap turılıwı retinde aytinmasligi kerek.
Oraylıq bank pul-kredit siyasatı sheńberinde óndiriwshilerden monetar altın satıp alıw nátiyjesinde ekonomikada payda bolǵan artıqsha
likvidlilikni «so'rib» alıw ushın ishki valyuta bazarında sterilizatsiya operatsiyaların ámelge asıradı. Yaǵnıy Oraylıq bank altın -valyuta rezervleri «betarafligi» principi tiykarında ishki valyuta bazarına satıp alınǵan monetar altın muǵdarı dárejesinde interventsiyalarni ámelge asıradı.
Bunda, sterilizatsiya operatsiyaların ótkeriwden tiykarǵı maqset turaqlı valyuta stuldı ustap turıw emes, bálki pul-kredit siyasatın ámelge asırıw processinde inflyatsiyaga tásir etiwi múmkin bolǵan likvidlilikni basqarıw esaplanadı.
Milliy valyutanıń shet el valyutalarǵa salıstırǵanda stul bolsa ishki valyuta bazarındaǵı talap hám usınıstıń ishki fundamental faktorları, sonıń menen birge, sırtqı faktorlar tásirinde qáliplesedi. Bul, kóp tárepten, kirip hám import kólemi, shet el investitsiyalar, sırt elden Ózbekstanǵa pul ótkermalari kólemine baylanıslı.
Bunnan tısqarı, «Múmkinshiliksiz úshlıq» teoriyasına kóre, bir waqtıniń ózinde kapital erkin háreketi sharayatında qatań belgilengen valyuta siyasatı hám ǵárezsiz pul-kredit siyasatı aparıw múmkinshiliksiz esaplanadı.
Bul faktorlardı esapqa alıp, Oraylıq bank inflyatsiyani targetlash rejimi sheńberinde ǵárezsiz pul-kredit siyasatın aparıp atır. Usı rejim sheńberinde tiykarǵı maqset baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew esaplanadı.
Avtordıń atap ótiwishe, qaysı bolıp tabıladı nafsiga qul gey birewlerdiń girdikarları sebepli pútkil boshli salıq -byudjet siyasatında nátiyjesizligiga belgi qılıw aqıl iyeleri ushın uyatli jaǵday esaplanadı.