Ózbekstan respublikasi veterinariya hám sharwashiliqti rawajlandiiriw mámleketlik komiteti

Topıraq qala qalashasınan (b. e. III ásiri) tabılǵan diywalǵa salınǵan súwretler iskusstvonıń ósip baratırǵan dárejesin ańlatadı. Qalashanıń arqa-batıs bóleginde bálentligi 30 metrlik úsh minara menen bekkemlengen patsha háwlisiniń qulaǵan ornı saqlanıp qalǵan. Qazıw nátiyjesinde saraydıń saltanatlı bólmeleri — úlken «patshalar zalı» tabıldı, onda tekshelerde Xorezm shaxların, olardıń hayalları menen jaqın-juwıqların anlatatuǵın ılaydan islenip hár qıylı boyawlar menen sırlanǵan skulpturalıq toparlar tur. «Jawıngerler zalında» bunday skulpturalardan basqa saraydı qorǵap turǵan sawıtlar kiygen qara deneli jawıngerlerdiń kórinisleri ornalasqan. Topıraq qala sarayınıń «suwınlar sarayında» diywallar júzim solqımlarına tolı aǵashlardıń relefli súwretleri menen bezelgen, tómengi bólimindegi diywallarda suwınlardıń súwretleri salınǵan frizlar⁴⁰ menen kórkemlengen.
Topıraq qalanıń diywal betindegi súwretleri — áyyemgi iskusstvonıń ájayıp úlgileri Xalıq keletuǵın jaylardıń diywalların jawıp turǵan kóp reńli súwretler geyde tolıq bir saxnanı baǵ ishinde qıdırıp júrgen adamlardı, qalıń putaǵa qıstırılıp turǵan anlardı, quslardı, baǵlarda miywe teriw hám t. b. lardı óz ishine aladı. Boyawları ashık reńleri menen kóz tartadı, súwretleri joqarı reallik penen islenip, ulıwmalastırılǵan kórinisti ańlatadı. Diywalǵa salınǵan usı bir kórinislerde kubılıslar, haqıyqatlıq sheńberiniń keńeyiwi dıqqattın ózine awdaradı. Áyyemgi xudojnik miynet iskerlpginiń saxnasınan (baǵlarda miywe teriw) basqa tábiyat qubılıslarına da dıqqat awdaradı (baǵlardı, quslardı, haywanatlardı súwretlew). Topıraq qalanıń diywalına islengen jivopisinde tek tematika ǵana emes, al súwretlerdi salıw texnikası da qızıklı, olar áyyemgi xudojniktiń haqıyqatlıktı estetikalıq qabıllawdan da, estetikalıq sezimler menen emociyadan da qurı qol emes ekenligin ańlatadı.
Biziń pikirimizshe, Topıraq qalanıń diywalǵa salınǵan súwretleri tek arxeologlar, etnograflar, iskusstvo tanıwshılar ushın ǵana qızıqlı bolıp qalmastan, sociologlar, filosoflar áyyemgi iskusstvonıń payda bolıw hám rawajlanıw mashqalası, estetikalıq sezim hám emociyalar menei shuǵıllanıwshını da qızıqtıradı.
Jerlengen hayaldıń keramikalıq sarkofaginen⁴¹ tabılǵan bir topar zergerlik buyımları iskusstvo xám ónermentshiliktiń joqarı dárejede rawajlanǵanlıǵı kubla Aral jaǵalawı turǵınlarınıń joqarı estetikalıq talǵamı haqqında marlıwmat beredi.
Túyrewish - alma uslap turǵan qol-mayda plastikanıń naǵız marjanı. Asa sheberlik usıǵan tán. Xudojniktiń xaqıyqıy sheberliginiń ullılıǵı sonsha, buyım islengen material —mıs yamasa altın — is júzinde endi áhmiyetke iye bolmay qaladı. Jılan túrindegi bilezik alma uslap turǵan qoldıń bileziginiń kompoziniyasın orınlı tolıqtırıp tur. Dóńes altın qasnaqqa úlken sulıw qas qondırıp qır dógerek iri-iri kezler ornatılǵan altın júzik penen hár qırına jalpaq qas qondırılǵan tórt qırlı altın qutıshaǵa usaǵan altın sırǵalar da joqarı sheberliktiń úlgisi bolıp tabıladı. Usı buyımlardıń
isleniw sheberligin kórgen qánigeler hayran qalısadı hám usılarda qollanılǵan ayırım texnikalıq usıllardı qaytalanbas sheberlik dep esaplaydı.
Áyyemgi SHıǵıs xalıqlarınıń sanasınıń rawajlanıw tariyxına islengen usı qısqasha sholıwdıń hámmesi estetikalıq mádeniyattıń rawajlanıwı hesh kanday da áyyemgi grekler menen rimlilerden baslanbaǵanın esletiw ushın islenip otır. Estetikalıq mádeniyat SHıǵıs ellerinde álle qashan rawajlanıwdıń joqarı dárejesine jetti. Tilekke qarsı, Áyyemgi SHıǵıs xalıqlarınıń oy-pikiri óz kórinislerin tapqan estelikler ele tolıq izertlenbey atır. Onnan da basqa, olardıń kópshiligi áyyemgi ótmishtiń estetikalıq ideyalarınıń rawajlanıwı haqqında qosımsha ǵana informaciyalar beredi.