|
Sorawlar
1.Miynet bazarı statistikası kórsetkishler sisteması qanday ?
2.Miynet bazarı statistikasınıń informaciya dárekleri?
3.Miynet resurslari statistikasi degen ne ?
4.Jumissizliq haqqinda tusinik ?
5.Miynet resurslari balansi degenımız ne ?
№11 TEMA ATI: Miynet onimdarligi statistikasi
Joba:
1.Miynet onimdarligi statistikasi haqqinda tusinik
2.Tabiyiy miynet ham qarejet usullari
3.Jumis waqti hám onnan paydalaniw kórsetkishleri
Materiallıq bayliqlar islep shıǵarıw ushın insanlar miynet etiwi zárúr.
Ózbekstan Respublikasında hár bir insannıń miynet qılıw, kásip tańlaw erkinlikleri
Respublika Konstiutsiyasida (37-element ) kepillik berilgen. Biraq miynet etiwge
májbúrlew (nızamda kórsetilgen: áskeriy yamasa alternativ xızmet, sud sheshimi menen,
ayrıqsha jaǵdaylar hám sol sıyaqlılardan tısqarı ) múmkin emes. Insannıń jumıs
kúshine mútajlik kásibı qánigeligi tájiriybesi hám sol sıyaqlı miynet qılıw
qásiyetlerine qaray bazarda qáliplesetuǵın talap hám usınıslarǵa baylanıslı.
Statistika makro hám mikrodárejede xalıqtıń jumıs penen bántlik, jumıssızlıq,
miynet resurslariniń (xızmetkerlerdiń) háreketin ańlatiwshı, jumıs waqıtı hám odan
paydalanıw kórsetkishlerin úyrenedi. Bul maǵlıwmatlardı tiyisli basqarıw
shólkemlerine toplap hám qayta islep beredi. Miynet bazarı kórsetkishlerin
ańlatiwshı maǵlıwmatlar barlıq kórsetkishlerge tásir etiwshi zárúrli social
kórsetkishler bolıp tabıladı.
Bazar munasábetleri sharayatında miynet bazarı kórsetkishlerin xalıq aralıq
kólemde qollanılatuǵın statistikalıq normalar tiykarında anıqlaw tiykarǵı wazıypalardan biri esaplanadı, miynet bazarı statistikasınıń tiykarǵı wazıypalarına taǵı tómendegiler
kiredi:- xalıqtıń ekonomikalıq aktiv bólegi, jumıs menen bánt xalıq, jumıssızlar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı anıqlaw, hám de hám olardıń ózgeriwin úyreniw hám analiz qılıw ;
- jumısshı kúshi (miynet resursları ) háreketi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı
úyreniw;
- jumıs waqıtı fondı hám jumıs waqıtı fondinan paydalanıw kórsetkishlerin anıqlaw hám
olardıń ózgerislerin úyreniw;
- jumıssızlar túrlerin, quramın hám sebeplerin úyreniw hám olardıń ózgeriwin analiz qılıw. Miynet resursları sanın tómendegishe esaplaw múmkin: Friksion jumıssızlarǵa jumıs yamasa turar jayların ózgertiriwshi, máwsimiy jumıslar tamamlanmaganligi sebepli, oqıw orınların birtirganligi sebepli jumıs izlep júrgen
jumıssızlar kiredi. Strukturalıq (strukturalıq ) jumıssızlar islep shıǵarıw quramı yamasa onıń texnologiyası tupten ózgerip, kásiplerdiń ayırım túrlerine talap azayǵanlıǵı sebepli kelip shıǵadı. Bazar munasábetleri básekide sinbawi ushın jańa texnika hám texnologiyalardı engiziwdi talap etedi. Óz náwbetinde Pán hám texnikanıń júdá tez rawajlaniwi , jańa kásip, qánigelerdi talap etedi. Sonday eken, jańa texnikalardi yamasa jańa texnologiya boyınsha isleytuǵın qánigelerdi tayarlaw kerek. Bul bolsa anaǵurlım waqtın talap etedi. Udayı tákirarlanatuǵın (siklik) jumıssızlıq - jumıssızlıqtıń bul túri ekonomikanıń krizis siklinde payda boladı hám rawajlanıw dáwirinde joǵaladı. Sol sebepli bunday jumıssızlıqtı udayı tákirarlanatuǵın (siklik) jumıssızlıq dep ataladı.
Áytip ótiw kerek, mámleketlerde ekonomikanıń krizis dáwirinde kóplegen kárxanalar
jabıladı (iskerligin ), jumısshılar kóshege quwiladi. Jumıssızlar sanın esapqa alıw orınlarda islengen miynet birjaları tárepinen ámelge asıriladı. Olar jumıssızlardı bos orınlarǵa jaylastırıw, zárúr bolsa jańa kásibi qayta oqıtıw, statistikada xalıqtıń bántlik hám jumıssızlıq koefficiyentleri uyreniledi.
MR = MYO - N + IYO + IN.
Bul jerde: MYO - miynet qılıw jasındaǵı xalıq ;
N - I-II gruppa mayıpları.
Ózbekstan miynet resursları menen joqarı dárejede támiyinlengen mámleket esaplanadı. Respublikada jaslar kóp bolǵanlıǵı sebepli, olar miynet jasına jetken tárepke miynet resursları sanı jıldan - jılǵa asıp barıp atır. Jumıs waqtınan paydalanıw dárejesi analizi jumıs waqıtı balansı tiykarında ámelge asıriladı. Olar kisi-kúnleri hám kisi-saatlarında dúzilip, eki bólekten ibarat boladı : shep bóleginde “jumıs waqtınan paydalanıw” kórsetiledi.
Shep bólegi tómendegilerden dúziledi:
1) kalendar waqıt fondı ;
2) bayram hám dem alıw kúnleri;
3) tabel waqıt fondı ;
4) náwbettegi mıynet dem alislari ;
5) maksimal múmkinshilikli jumıs waqıtı fondı.
Jumıs waqıtı resurslarin kisi-saatlarında ańlatıw ushın, kórsetkishlerdi belgilengen jumıs waqıtı uzınlıǵına kóbeytiriledi. “Jumıs waqtınan paydalanıw” keminde maksimal múmkinshilikli jumıs waqıtı fondi quramı kórsetiledi hám ol úsh bólekten ibarat boladı : ámelde islegen jumıs waqıtı fondı, uzurli sebepler menen islemegen waqıt hám jumıs
waqtın joytıw. Ámelde islengen jumıs waqıtı fondı - belgilengen rejim tiykarında
islengen waqtın ańlatadı. Ádetten tısqarı islengen waqıt (bayram hám dem alıw kúnleri, smenadan tısqarı islengen) ler balanstan sırtda kórsetiledi. Keshirimli sebepler menen joytıwlarǵa tómendegiler kiredi:- biytaplıǵı sebepli, yamasa biytap balalardı bagıw ;
- oqıw demalısları (sırtqı studentler ushın, kárxana tárepinen jiberilgen oqıw hám bilimlerdi jetilistirisler hám t.b. );- nızam menen belgilengen jumısqa kelmasliklar (mámleket tapsırmaların orınlaw, mısalı, voenkomatga yamasa sudqa shaqırılıwı ).
Jumıs waqtın joǵaltiwlarga tómendegiler kiredi.Jumıs kúshi sanı jáne onıń quramı bul tarawdaǵı máseleniń muǵdar tárepi esaplanadı, jumıs waqıtı hám odan paydalanıw
dárejesi bolsa onıń sapa tárepi belgileydi. Jumıs waqtınan paydalaniwdi analiz qılıw ushın jumıs waqıtı fondlari quramın úyreniwdi , jumıs kúni hám jumıs dáwiri uzınlıǵın, islegen jumıs waqıtı
kólemine hár túrlı faktorlar ta 'sirin úyreniwdi talap etedi. Jumıs
waqıtı statistikası — miynet statistikasınıń bir bólımı esaplanadıJumıs waqtın joytıwdı úyreniw miynet máseleleri menen shuǵıllanatuǵın mámleket shólkemleri, social ta 'minot
bo'limleri, kásiplik awqamları, kárxana hám shólkemlerdiń
basshısınıń turaqlı itibarında turadı.
Jumıs waqıtı sarplanǵan miyhnet normasın ańlatadı hám ol
amelyatda eki kórsetkish járdeminde o 'lchenedi: 1) islegen kisi — kúni xızmetkerdiń kárxana diziminde turǵan hám
jumısqa kelgen kúnlerin bildirip, oǵan jumıs waqıtı dawamında
haqıyqıy islengen hám islenbegen saatlar kire beredi. Islengen kisi-kúnlerine sol kárxanada óz xızmetkerleri amelde islengen kisi kúnleri, bul kárxana jollanbası menen
basqa kárxanada islengen kisi-kúnleri, sonıń menen birge, xizmet saparında bolǵan xızmetkerlerdıń islegen kúnleri kiritiledi.
№12 TEMA ATI: Miynet ónimdarliǵiniń kórsetkishleri
Do'stlaringiz bilan baham: |
