|
1.Aymaqliq statistikaniń úyreniw obyekti degenımız ne ?
2.Aymaq sani statistikasi haqqında túsınıık berıń ?
3.Aymaq qurami statistikasi degenımız ne ?
№8 TEMA ATI: Aymaqliq migratsiyasi turleri
Joba :
Aymaqtiń tábiyiy háreketi statistikasi
Mayatnikli migratsiya haqqinda tusinik
Aymaqliq migratsiyasi statistikasi ham turleri
Har qanday aymaqtıń xalıq sanı onıń dúzilisi, tuwılıwı, qaytıs bolıwı hám migratsiyasi esabına ózgerip turadı. Xalıq sanın tuwılıwlar hám qaytıs bolıwlar esabına ózgeriwi xalıqtıń tábiyıy háreketi dep ataladı. Xalıqtıń tábıyiy háreketi, aw alo mutloq kórsetkishler menen ańlatpalanadı : tuwılıwlar sanı — T,qaytıs bolǵanlar sanı — vE, tábiyıy ósiw sanı — (T-vE). Usılar qatarına nekeden ótkenler sanı — N O T hám nekeden óshkenler sanı — N O 'C H kórsetkishleri de kiredi.Xalıqtıń tuwılıwı, qaytis bolıwı hám tábiy ósiw dárejesi hám ózgeriwi kisiler ómiriniń sociallıq-ekonomikalıq shárt- sharayatlarına baylanıslı. Bul kórsetkishler, aw alo málim dáwir (m asalan, bir jıl ) ushın mutloq m iqdorlarda anıqlanadı hám sol processler haqqında m a'lum oylaw múmkinshiligin bersa da, lekin olar bunday tábiy háreketlerdiń intensivligi (tezligi) dárejesin ańlatpalap bere olm aydi, sebebi m am lakatlar xalqı sanı hár túrlı. Birinshi gruppa — xalıq tábiy háreketiniń ulıwma kórsetkishlerin anıqlaw ushın dem ografik hádiyseler sanın
xalıqtıń ortasha jıllıq sanına bolıp anıqlanadı.
1. Tuwılishning ulıwma koefficiyenti m a'lum aymaqtaǵı
xalıqtıń hár 1000 tasigTuwılıw um um iy Kt= T x 1000%/A;
«A» qalasınıń o 'rtach a jıllıq xalıq sanı 400 mıń kisi.
2004-jılda 5, 6 mıń kisi tuwılǵan.
Ulıwma tuwılıw Kt= 5, 6/400 x 1000%= 14% ;
Sonday eken, qaladaǵı hár mıń kisige 14 bala tuwılganin ańlatadı. Bul kórsetkish te waqıt boyınsha, da aymaqlar boyınsha salıstırıw múmkin.
2. opat etiwdiń umum iy koefficiyenti hár mıń kisi-
den neshesi opat etkenin ańlatadı.
Ulıwma qaytis boliwlar sani Kt= vE/A x 1000%
«A» qalasında 2004-jılda 4, 0 mıń kisi qaytis bolǵan .
Ol uliwma qaytis boliw K1=4, 0/400 x1000%=10% Sonday eken, qaladaǵı hár mıń kisiden 10 ı qaytis bolǵanin ańlatadı.
3. Xalıqtıń tábiy ósiw koefficiyenti hár 1000 kisige tuwrı kelgen tábiy ósiw dárejesin kórsetedi.
Tábiy ósiw Kl= T -v E /A x 1000%
«A» qalası ushın tábiy ósiw koefficiyenti
Tábiy ósiw Kt= 5, 6 -4, 0/400 x 1000%=4% o yamasa
Tábiy ósiw K 1=14-10=4%
Sonday eken, qala daǵı hár mıń kisige 4 ta tábiy kóbeyiw neshe tuwılıw tuwrı keliwin ańlatadı. Xalıqtıń ósiw tezliginiń azayıwı tiykarınan migratsiya esabına hám tuwılıwdıń azayıwı esabına ámelge asqan.
4. Jasaw koefficiyenti tuwılıw hám qaytıs bolıwı arasındaǵı koefficientti ańlatadı :
Jasaw Kf= T /v E x 100%0; yamasa
Jasaw Kt= Ulıwma tuwılıw K v ulıwma qaytıs bolıw K1 Xalıqtıń mexanik háreketi yamasa migratsiyasi dep, xalıqtıń bir xalıq punktinen basqa punktke o 'tıwı yamasa bir xalıq punktinen basqa punktke keliwi túsiniledi. Xalıqdıń ishki hám sırtqı migratsiyasi bar. Ishki migratsiya (mamleket ishinde turaqlı jasaw jayın o 'zgertıw), sırtqı (mámleketten turaqlı jasaw ushın shıǵıp ketiw), máwsımlık (jıldıń máwsım dáwirlerinde ámeldegi xalıq sanınıń ózgeriwi), mayatnikli migratsiya (adamlardıń har kúni úyinen jumıs yamasa oqıw jayına, yamasa kerisinshe, háreketine aytıladı. Xalıqtıń mexanik háreketlerin úyreniw ushın absaolyut hám salıstırmalı kórsetkishlerden paydalanıladı.
Absolut kórsetkishler — xalıq punktine kelgenler sanı — K, xalıq punktinen shıǵıp ketkenler sanı — r; migratsiyaning absolut ósiwi (k-r). Salıstırmalı kórsetkishler — migratsion processlerdiń intensivligini ańlatadı :
Keliw Kt = K/A x 1000%;Ketıw Kt= r/A x 1000%;
Mexanik o'sıw Kt= K -r/A x 1000%o yaki kelıw K '-ketıw
№9 TEMA ATI: Miynet bazari statistikasi
JOBA:
Miynet bazari statistikasi haqqinda tusinik
Ekonomikaliq aktiv ham passiv aymaq
Miynetke jaramli aymaq
Mámlekettıń turaqlı xalqı ekonomikalıq aktiv hám passıv xalıq gruppalarına ajratıladı.Ekonomikalıq aktiv xalıq óz jumısshı kúshın mıynet bazarına usınıs etedi hám jumıs beretuǵınlar onı satıp aladılar. Ekonomikalıq passıv xalıq bolsa obiektiv sebepler menen mıynet bazarında qatnasa almaydi. Xalıqtı baqlaw (dizim o 'tkerıw) — bántlik hám jumıssızlıq haqqında mag'lumatlardı jıynawda áhmyetlı orındı iyeleydi. Bunday baqlawlar xalıqtıń qatlamlarin o 'z ishine alıp, ol bandlık quramı jáne onıń ózgeriwi, jumıssızlar sanı haqqında tolıq maǵliwmatlardı alıw hám ádetdegi usıllardı qollap alınǵan statistikalıq esaplarda sáwlelendirilmeytuǵun mıynet aktivliginiń hár túrlı formaların esaplaw imkaniyatin beredi.
Miynet bazarı statistikası ádetdegi kórsetkishler sisteması : mıynet resursları sanı, bánt bolǵanlardıń ekonomika tarmaqlari boyınsha bólistiriliwi, kárxanalar, shólkemler, mákemeler
xızmetkerleri quramı hám sanı, jumıs waqtından paydalanıw, mıynet ónimliligi hám miynet haqqi dárejesi hám dinamikası, hár bir tarmaqtaǵı jumıs sharayatları jaǵdayların o 'z ishine óz ishine aladı.Rejeli ekonomika dáwirinde mıynetresursları hám xalıqtıń bandligi haqqındaǵı mag'lıwmatlar, xalıq dizimi ótkerilgen dáwirler arasında, kárxana, shólkem hám ǵalabalıq statistikalıq esabatlar mag'lumatları tiykarında, mıynet hám jumıs haqısın úyreniw maqsetinde ótkerilgen tańlama baqlaw mag'lumatlarǵa tiykarlanar edi.
Bazar ekonomikasına ótiw dáwirinde jámiyet sıyasıy ekonomikalıq turmısında júz berip atırǵan túpkilikli ózgerisler statistika aldına jańa-jańa talaplardı qo'ymaqda. Statistika aldına mıynet bazarın úyreniw wazıypası qoyılmaqda, Atap aytqanda bandlilik hám jumıssızlıq dárejesi, azat bolǵan jumısshı kushın kásiplik tayarlaw jáne onıń ǵárejetleri mánısı, xalıqtıń májburiy migratsiyasi sıyaqlı máselelerın úyreniw ózbek statistika stilistikasın xalıq aralıq ulgiler dárejesine jetkiziwdi
talap etedi. Bulardıń úyreniw ushın informaciyalardıń quyidagi jańa dáreklerinen paydalanıladı : — bandlilik xızmeti mákemeleriniń statistikalıq esabatı, bunda
puqaralardıń jumıs izlep etken murájaatlari, waqtınsha bos orinlari hám jumissızlar óz kórınısın tabadı ; Xalıqtıń bandligi dárejesin úyreniw maqsetinde hár
kvartalda o 'tkazilgan (aqırǵı háptede) tańlama baqlaw maǵlıwmatları ;— migratsiya xızmetlerin shólkemleriniń 0 'zbekiston milliy ekonomikasında islep atirǵan shet el puqaraları haqqındaǵı mag'lumatları.Mıynet resurslariniń sanı, quramı hám jaylasıwı haqqında tolıq mag'lumatlardı xalıq dizimi mag'lumatlarınan alıw múmkin ısshı kúshi bazarın jaǵdayın bahalaw ushın tómendegi salıstırmalı kórsetkishler esaplanadı :
1. Mıynetke uqıplı jasindaǵı xalıq koefficiyenti —ulıwma xalıq sanında mıynetke uqıplı xalıq salmaǵın ańlatadı.
2. Mıynetke uqıplı jasdaǵı xalıqtıń mıynetke uqıplılıq mıynetke uqıplı xalıqtıń mıynetke
uqıplı jasındaǵı xalıqtaǵı úlesin ańlatadı.
3. Xalıqtı bandlilik bánt xalıqtı ulıwma xalıq sanındaǵı salmaǵın ańlatadı.
4. Mıynetke uqıplı jastaǵı xalıqtı bandlilik Kl —mıynetke uqıplı jastaǵı xalıqtı sol jasdaǵı ulıwma xalıq sanınan salmaǵın ańlatpaydı.
5. Mıynet resurslarini bandliligi bánt xalıqtı ulıwma mıynet resurslarındaǵı úlesin ańlatadı.
6. Ol ulıwma júkleme koefficiyenti — hár 1000 ta mıynetke uqıplı jasdaǵı adamlarǵa tuwrı kelgen mıynetke uqıpsız jastaǵı adamlar sanın ańlatadı.
7. Mıynet resursları o 'rnin koefficiyenti — hár
1000 m ehnatga uqıplı jas daǵı adamları tap 'g'ri kelgen 16
jasqa shekem b o 'lgan balalar hám o 'smirlar sanı.
8. Napaqa júklemesi koefficiyenti — hár 1000 miynetke
uqıplı jasdaǵı adamlarǵa tuwrı kelgen pensiyanerler sanı. 9. Jumıssızlıq dárejesı —jumıssızlar sanın ekonomıkalıq aktıv aymaq sanına qatnası bolıp ol prosentlerde esaplanadı .
10. Xalıqtı ekonomikalıq aktivlik dárejesi — ekonomikalıq aktiv xalıqtı ulıwma xalıq sanındaǵı salmaǵın ańlatadı. Miynetke uqıplı xalıq — jası hám sog'ligi mıynet ete alatuǵın kisiler esaplanadı. Ámeldegi bolǵan nizamlıqqa tiykarınan biziń mámleketimizde mıynetke uqipli : er adamlar ushın 16 dan 59 jas hám hayallar úshın ol 16 dan 54 jasqa shekem esaplanadı. Sol jas daǵı kisiler den sawlıǵı boyınsha : miynetke uqıplı hám uqıpsız gruppalarǵa ajratıladı. Uqıpsız gruppaǵa islemeyatırǵan I hám II gruppa
mayıplar, sonıń menen birge, miynet jasında bolıp, islemeyatirǵan pensiyaxo'rlar (olar jeńillikli shártler menen pensiya alıp atırǵanlar)
Do'stlaringiz bilan baham: |
