Ózbekstan respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministrligi. Qaraqalpaqstan respublikasi kásiplik bilimlendiriwdi rawajlandiriw ham muwapiqlastiriw basqarmasi kegeyli xizmet kórsetiw texnikumí

№6 TEMA ATI: JALPI MILLIY DÁRAMATTÍ BÓLISTÍRÍW HÁM QAYTA BÓLÍSTÍRÍW

Joba;
1.Milliy esabatlar haqqinda túsinik
2.Tiykarǵi esabatlar dizimi
3.Islep shiǵariw esabati
4.Jalpi qosilǵan daramat

Milliy esabatlar dizimi — jáhánniń bárche mámleketlerinde qollanilip atirgan

makrodárejedegi bazar ekonomikasiniń jaǵdayi hám oniń úyreniwde paydalanatuǵun zamanagóy axborotlar dizimi bolip esaplanandi bul dizimniń kórsetkishleri hám analizleri ózinde bazar ekonomikasi quramin oniń institutlari hám iskerlik mexanizmin kórsetedi . Milliy esabatlar dizimi mámleketti basqariwshi organlar tárepnen bazar ekonomikasin tártipke saliw maqsetinde 1953-jildan baslap tek rawajlanǵan kapitalistlik mámleketlerde qollanilǵan bolsa házirgi kúnde 150 den artiq mámleketlerde qollanilmaqta.
Milliy esabatlar diziminde buuxgalteriya esabiniń bazi bir arnawli táreplerinen paydalaniladi hám oniń maqseti kóp tárepten buxgalteriya esabiniń maqsetlerine sáykes keledi ;basqariw qararlarin qabil etiw ushun infarmatsiya menen táminlenedi biraq buxgalteriya esabindaǵi maǵliwmatlar kárxana dárejesindegi nizamlardi qabil etiw boyinsha paydalanilsa milliy esabatlar diziminde bolsa pútkúl mámleket ekonomikasi boyinsha qarar qabil etiw ushun paydalaniladi . Soniń ushun belgili dárejede pútkúl buxgalteriya esabi esaplanadi .«Milliy esabatlar» túsúnigi bunnan 50 jil aldin gollandiyaliq ekonomisti V.Kliff tárepinen usunis etilgen .V .K liff «Milliy esabatlar» delingende buxgalteriya esabi hám balanslardan ibarat kesteler dizimin túsingen hám olarda makrodárejedegi ekonomikani tártipke saliwshi jaziwlar o‘z kórinisin tapqan .Esabatlar milliy esabatlar diziminiń eń arnawli bólegi bolip esaplanadi .Olarda institutsional birlikler yaki kárxanalar , shólkemler hám birlespeler ,úy xojaliqlari h.t.b lar ámelge asirilǵan ekonomikaliq operatsiyalar tastiyqlanadi. Tastiyqlanǵan operatsiyalar usi mámleket rezidentleri arasinda ámelge asirilǵan boliwi múmkin.Esabatlardaǵi ayrim tastiyqlawlar — ekonomikaliq basqishlar hár qiyli táreplerin kórsetiwshi hár qiyli analetik jámlewshi kórsetkishler de boliwi múmkun . Bul kórsetkishlerdiń kópshiligi,máselen ,qosilǵan qiymat ,jámlew ,birlemshi dáramatlar balans usuli menen yaki resurs bólegi summasi menen ,olardan paydalaniw bólegi arasindaǵi parq sipatinda jaziladi.Joqarida aytip ótilgenindey, pútkúl ekonomikaǵa baylanisli bolgan ko'rsetkishler:misali jalpi ishki ónim,milliy dáramat,milliy boyliq siyaqli ko'rsetkishler agregat ko'rsetkishler bolip esaplanadi.Islep shiǵariw esabati islep shiǵariwnátiyjelerin kórsetiw ushun mólsherlengen oniń oń tárepinde kórsetiwshi islep shiǵariw ,islep shiǵariw nátiyjelerin ólshewshi baslanǵish toshka bolip esaplanadi aks. Keń mániste islep shigariw –islp shiǵarilǵan bárshe tovar hám xizmetler bahasin kórsetedi .Oni esaplawbasqishinda islep shiǵariwdiń ózinde sarplanǵan tovar hám xizmetler bahasi ayirip taslanbaydi .Soniń ushun islep shiǵariw quraminda qaytalanatuǵun esabatlar bar boladi.Jalpi qosilǵan baha— ekonomikaliq iskerliktiń arnawli kórsetkish bolip ol islep shiǵariw esabatiniń balanslastiriwshi statyasi esabatta hám islep shiǵariw menen araliq tutiniw arasindaǵi parq sipatinda aniqlanadi . Eger islep shiǵariw tiykarǵi bahalarda (ónimlerge subsidiyalar qosilip , saliqlar ayrilǵan halda) bahalanǵan boIsa, Jalpi ishki ónim hám usi bahalarda bahalanadi,eger ol islep shiǵariwshi bahasinda bahalanadi ,eger ol islep shiǵariwshi bahasinda bahalanǵan bolsa (ónimlerge saliqlar qosilip biraq qosilǵan baha saliqlari ,subsidiyalardi esapqa almaǵan halda )Jalpi ishki ónim hám usi bahalarda bahalanadi. Keń mániste bárshe sektor hám tarmaqlar jalpi ishki ónim qosindisi jalpi ishki ónimge teń .Biraq ámelde jalpi ishki ónim hám jalpi qosilǵan mánis ti bahalawdaǵi ózine sáykes qásiyetlerdi itibarǵa alip olar arasindaǵi baylanisti tómendegishe ańlatiw múmkún G D P=V A +N –S bunda, G D P — jalpi ishki ónim; VA — tiykarǵi bahalarda esaplanǵan ekonomikaliq bárshe sektorlardiń jalpi qosilǵan mánis; N — ónimlerge bolǵan saliqlar summasi S — ónimlerge bolǵan subsidiyalar jalpi qosilgan mánis kórsetkishke tiykarǵi kapital tutuniw xarajetleri ham qosilǵani ushun oni jalpi kórsetkish delinedi.
Sorawlar

1.Milliy esabatlar haqqinda túsinik berıń ?

2.Tiykarǵi esabatlar dizimi degenımız ne ?
3.Islep shiǵariw esabati degenımız ne ?
4.Jalpi qosilǵan daramat haqqında aytıp berıń ?

№6 TEMA ATI: AYMAQLIQ STATISTIKASI

Joba :