Ózbekstan respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministrligi. Qaraqalpaqstan respublikasi kásiplik bilimlendiriwdi rawajlandiriw ham muwapiqlastiriw basqarmasi kegeyli xizmet kórsetiw texnikumí

1.Aymaqliq statistikaniń úyreniw obyekti
2.Aymaq sani statistikasi
3.Aymaq qurami statistikasi
Aymaq statistikasi — siyasiy-ekonomikaliq statistikaniń eń qádimgi hám áhmyetli quramli bólegi bolip, ol aymaq jasaw sharayatinda yaki hayotida júz bergen demografik hádiyse hám basqishlardi statistik esapqa aliw analiz etiw usullarin islep shiǵadi hám ámelyatta qollaydi. ol siyasiy pán bolip, o'ziniń biliw basqishinda uliwma insaniy filasofiya hám ekonomikaliq teoriyasi pánlerine súyenedi hám aymaqti jasaw nizamliqlarin muǵdar hám sipat tárepten ańlatadi . Bular aymaqtiń tábiiy hám mexanik háreketi, mámleket aymaqlari boyinsha jaylasiwi , tákrar payda boliwi hám oniń siyasiy dúzilisi haqqindaǵi nizamlari . Ilimiy ta ’liymatqa tiykarinan bul nizamlar tiykarinda jámiyettiń islep shiǵariw múnásibetleri — ekonomikaliq dúzimi jatadi . Soniń ushun bul nizamlar ekonomikaliq dizim menen birgelikte úyreniliwi kerek . Aymaq statistikasiniń úyreniw obyekti belgili orinda jasawshi adamlar birlespesi esaplanip, olar tuwiliw hám qaytis boliwi esabina ózin -ózi tiklep turadi. Bunda gúzetiw birligi ayriqsha adam, xojaliq yaki uy xojaliqlari boliswi múmkin. Aymaq statistikasinda statistik gúzatiw obyekti bolip, adamlardiń har qiyli toplamlari boliwi mumkin: bárche aymaq (bar bolǵan yaki turaqli jasawshi ), aymaqtiń ayrim toparlari (miynetke jaramli aymaq ,jumissizlar ,napaqaxorlar ,qala yaki awil aymaǵi erkek hám hayallar hám t.b.), jaslar yaki kerisinshe jasi úlkenler, jil dawaminda tuwilǵanlar (yaki basqa dáwir arasinda ) yaki qaytis bolǵanlar hám t.b. Ádette, gúzetiw obyekti hám birligi izertlew maqsetinde baylanisli halda tańlanadi. Aymaq statistikasiniń maǵliwmat derekleri tómendegilerden ibarat : aymaq dizimi — aymaq haqqindaǵi maǵliwmatnama birinshi hám tiykarǵi derek bolip ,ol aymaq haqqinda hár tárepleme toliq hám aniq maǵliwmatlardi beredi . Biraq uliwma aymaq dizimin ótkeriw úlken miynet hám qárejet talap etetuǵun basqish bolǵani ushun BMSH statistik baqlawshisi oni har on jilda bir márta amelge asiriwdi usinǵan .Dizimge aliwlar arasinda bolsa mámleketde júz bergen demografik hám siyasiy basqishlar haqqindaǵi maǵliwmatlardi dáwirlik esap yaki tańlama gúzetiw maǵliwmatlarinan aliw múmkin . Aymaqtiń tabiiy hám mexanik háreketi haqqindaǵi maǵliwmatlar tiykarinda har bir aymaqtaǵi jilliq aymaq sanin esaplaw múmkin . Statistikaniń eń áhmyetli birlemshi waziypalarinan biri aymaq sanin hám oniń mámleket aymaqlari sanin hám oniń mámleket aymaqlari boyinsha jaylasiwin úyreniwden ibarat .Joqarida aytilǵaninday ,aymaq sani haqqindaǵi tiykarǵi maǵliwmat deregi bolip, aymaq dizimi esaplanadi .hám ol aymaq sanin belgili kún yaki belgili momentke (kritik momentke qatnasinan ańlatiladi. Dizimler arasinda belgili aymaq punkitiniń aymaǵi sani aldinǵi aymaq dizimi maǵliwmatlar hám aymaqtiń dáwirlik esabi ,olardiń tábiyiy hám mexanik háreketi maǵliwmatlari arasinda esap-kitap qiliw joli menen balans sxemasi boyinsha aniqlanadi : jil aqirindaǵi aymaq sani =jil basindaǵi aymaq sani+jil dawaminda tuwilǵanlar sani +kelgenler sani-o'lgenler sani-jil dawamin da ko'ship kelgenler sani.Ai=Ao+T+Kyel-o‘-Kyet; Aymaq sanin esapqa aliw aymaq jasaytuǵun punktler boyinsha ámelge asiriladi hám ol hár dayim ózgerip turadi .Aymaq haqqindaǵi maǵliwmat teńlestirilgen waqit kritik moment dep ataladi.Aymaq qurami statistikası Aymaqtiń jası hám jinsi boyinsha qurami áhmyetli demografik analizi bolip esaplanadi .Mámleket aymaqtiń jasi hám jinsi boyinsha qurami har kalendar jildiń bosinda , aymaq sani aniqlanǵannan soń esaplanadi.Esaplaw, aymaǵi 100 miń nan artiq bolǵan qalalar hám walayatlar boyinsha ámelge asiriladi .Jas qurami ádette tómendegi variantlarda beriledi . Ádette tómendegi variabtlarda beriledi : bir jilliqlar, bes hám on jaslar.Miynetke jaramli jastan kishi bolǵanlar ,miynet jasindaǵilar hám miynet jasinan ótkenler gruppalari bir-birinen ajratiladi.
Solay etip : DA=MA-VYa+VY
A=DA+VYa-VY
D A — turaqli aymaq sani
M A — mavjud aymaq sani
VY — waqtinsha joqbolǵan aymaq sani VYa —waqtinsha jasapatirǵan aymaq sani Misali «А» qalasi boyinsha tómendegishe(mıń adam):

1. 
   jıl basinda bar bolǵan aymaq sanı — 315 2) Usılardan waqtınsha jasap atırǵan adamlar sanı— 11 3)Waqtınsha joq bolǵan adamlar sanı — 19 4) Jıl aqırında qalada turaqlı jasawshılar sanı — 307 5)Usılardan waqtınsha jasap atırǵanlar sanı — 12
   6)Jil aqırında waqtinsha joq bolǵanlar sani — 18
   bunda : 1) DA jil basinda =315-15+19=323 mıń adam
   2)DAyil oxirida=307-12+18=313 mıń adam
   3) DA sanı ózgerıwı = - 10 mıń adam 4) MA jil basinda = 323+ 11-19=315 mıń adam
   5) MA jıl aqırında = 307+ 12-18=301 mıń adam 6) MA sanı ózgerıwı= - 14 mıń adam
   Bunda xaliqtıń jil basi hám aqırındaǵı ekı túrlı sanin esaplawdan maqset siyasıy ekonomıkalıq kórsetkishlerın anıqlaw esaplanadı Aymaqtiń jası hám jinsı boyınsha áhmyetlı demografik analızı bolıp esaplanadı.Mámleket aymaǵınıń jası hám jinsı boyınsha quramı hár kalendar jıldıń basında aymaq sanı aniqlanǵannan soń esaplanadı .Esaplaw aymaǵı 100 mıńnanartiq bolǵan qalalar hám walayatlar boyinsha ámelge asiriladi .Jas quramı ádette tómendegı varıantlarda beriledı :bır jilliqlar bes hán on jaslar .Mıynetke jaramlı jastan kıshı bolǵanlar ,miynet jasindaǵilar hám mıynet jasınan ótkenler gruppalari bir birinen ajratiladi.
   

Sorawlar