%збекстан республикасы жо№ары

  Unamlı  obraz
 
ózinde  jámiyetlik  normalarǵa  say  belgilerdi,  jaqsı  qásiyetlerdi  jámleydi,  onıń  is-
háreketleri xalıq tilegine, máplerine, ideallarına say iske asırıladı. Mısalı, Alpamıs, 
Gúlayım, Maman biy, Asan atalıq, Amangeldi batır obrazları usı talaplarǵa juwap 
beredi hám unamlı obrazlar bolıp esaplanadı.  
Unamsız  obraz
  ózinde  jámiyetlik  normalarǵa  sıyıspaytuǵın  qásiyetlerdi 
jámleydi.  Mısalı,  Sháleke  bay  (“Teńin  tapqan  qız”),  Ǵodalaq  (“Súymegenge 
súykenbe”)  obrazları  xalıqtıń  etikalıq  túsiniklerine  sáykes  emes.  Bul  personajlar 
kámbaǵallardıń  awır  jaǵdayın  óz  mápleri  ushın  paydalanıp  jası  úlken  bolıwına 
qaramastan, olardıń jas qızların hayallıqqa alıwǵa umtıladı. Olardıń bul is-háreketi 
insanıylıq,  ádep-ikramlılıq  normalarına  sıyıspaydı.  Sonıń  ushın  da,  olardıń 
obrazları unamsız.  
Folklorda,  klassikalıq  ádebiyatta,  sonday-aq  sovet  dáwirindegi  ádebiyatta 
obrazlar, kóbinese, qatań túrde unamlı hám unamsız bolıp bólinetuǵın edi. Mısalı, 
Nawayınıń 
“Farhad-Shiyrin”  dástanınıń  bas  qaharmanı  Farhad  joqarı 
adamgershilikli,  tereń  bilimli,  júregi  girshiksiz  taza  ideal  adam  obrazında 
súwretlenedi. Berdaqtıń “Aqmaq patsha” dástanında Gúlim hám oǵan jaqın tilekles 
personajlar  adamgershilikli,  insaplı,  kóbinese,  jábirkesh  etip  súwretlenedi,  al 
Aqmaq  patsha  hám  onıń  átirapındaǵılar  miyrimsiz,  oysız,  insanıylıq  qásiyetlerdi 
ayaq  astı  etken  ar-namıssız  etip  súwretlenedi.  Biraq  realistlik  ádebiyatta,  geyde 

---

 
21 
 
 
ayırım  obrazlarda  unamlı  hám  unamsız  qásiyetler  aralas  jámleniwi  múmkin. 
Mısalı,  ullı  rus  jazıwshısı  M.Yu.Lermontovtıń  (1814-1841)  “Biziń  zamanımızdıń 
qaharmanı” romanınıń bas qaharmanı Pechorin sımbatlı, aqıllı, oqımıslı, júris-turısı 
mádeniyatlı  jigit.  Sonıń  menen  birge  onıń  minez-qulqında  menmenlik  bar,  ol 
unamsız  is-háreketlerdi  de  isleydi. Pechorin  Kavkazda  xızmette  júrgeninde  úyden 
shıqpaǵan  jas  tatar  qızı  Belanıń  táǵdirine  bile  tura  jónsiz  aralasıp,  onıń  ólimine 
sebepshi boladı. 
Kórkem  obrazlar  janrlıq  principler  boyınsha  da  ajıratılıwı  múmkin.  Mısalı, 
epikalıq obrazlar, dramalıq obrazlar yamasa lirikalıq obrazlar. 
Epikalıq  obraz
  degende  shıǵarmadaǵı  personajdıń  is-háreketleri,  basınan 
keshirgen  waqıyaları  arqalı  sáwlelendirilgen  obrazdı  túsinemiz.  Epikalıq  obrazlar 
waqıyalardıń rawajlanıwı arqalı qáliplesedi, basqasha aytqanda, epikalıq súwretlew 
arqalı qáliplesedi. 
Qaraqalpaq  ádebiyatında  epikalıq  obraz  jasawdıń  jaqsı  úlgilerin  Berdaqtıń 
“Aqmaq  patsha”  dástanında,  T.Qayıpbergenovtıń  “Qaraqalpaq  dástanı”  roman-
trilogiyasında,  Sh.Seyitovtıń  “Xalqabad”  roman-tetralogiyasında,  “Shırashılar” 
romanında kóriwge boladı. 
Lirikalıq obraz
 shıǵarmadaǵı lirikalıq qaharmannıń ishki sezimleriniń, kewil-
keypiniń,  ruwxıy  keshirmeleriniń  sáwleleniwi,  beriliwi  arqalı  jaratıladı.  Lirikalıq 
obrazǵa lirikanıń baslı qásiyetleri sińdirilgen boladı. 
Qıstıń kúni qar gúller, yarım, sen júrgen jerde, 
Jupar iyis shashar jerler, yarım, sen júrgen jerde, 
Bostanǵa dóner shóller, yarım, sen júrgen jerde, 
Ózgeshe sayrar búlbiller, yarım, sen júrgen jerde, 
Qádemińe qayıl jer, yarım, sen júrgen jerde.  
                                                                                         (I.Yusupov).       
Bul  shıǵarmada  obraz  waqıyalardı  súwretlew  arqalı  jasalmaydı,  al  lirikalıq 
qaharmannıń súygen yarǵa bolǵan muhabbat sezimlerin beriw arqalı jasaladı.