%збекстан республикасы жо№ары

kórkem  forma
  bolmasa  (tartımlı  syujet, 
kompoziciya,  kórkem  til  h.t.b.),  jazıwshınıń  aytajaq  jaqsı  oy-pikirleri,  ideyaları 
qurǵaq  bayanlaw,  qurǵaq  maǵlıwmatnama  dárejesinde  qalıp  qoyadı.  Bul  jóninde 
Belinskiy  bılay  jazadı:  “Qosıq  −  qanday  ájayıp  oy-pikirlerge  tolı  bola  bersin, 
dáwirdiń  qanday  ótkir  máselelerin  kótere  bersin,  eger  de  ol  poeziya  menen 
(kórkem forma menen) suwǵarılmasa, onda bul qosıqta ájayıp oy-pikirler de, ótkir 
máseleler  de  bolıwı  múmkin  emes,  ondaǵı  táwir  degen  nárselerdiń  barlıǵı,  iske 
aspaytuǵın  jaqsı  niyetlerden  ǵana  ibarat  bolıp  qaladı”.  Demek,  shıǵarmanıń 

---

 
17 
 
 
mazmunın  beriw  ushın  jazıwshınıń  tek  ǵana  tereń  oy-pikir  hám  ideyalardıń  iyesi 
bolıp  qalıwı  jetkiliksiz,  jazıwshı  tereń  oy-pikirdi  kórkemlep  beretuǵın,  kórkem 
pikirley  alatuǵın,  yaǵnıy  kórkem  obraz  jarata  alatuǵın  talantqa  iye  bolıwı  tiyis. 
Olay  bolmasa  jazıwshı  óz  pikirin  tuwra  aytatuǵın  jurnalist,  publicist  yamasa 
ilimpazdan  ayırması  bolmay  qaladı.  Solay  etip,  kórkem  forma  shıǵarmanıń 
problemasın,  temasın,  ideyalıq  mazmunın  sáwlelendiriw  ushın,  olardı  oqıwshıǵa 
tartımlı  etip  jetkeriw  ushın  xızmet  etedi.  Olay  bolsa  kórkem  shıǵarmada  tereń 
mazmun  menen  kórkem  forma  birligi  saqlanıwı  shárt,  usı  eki  shárttiń,  yaǵnıy 
mazmun  menen  formanıń  teń  saqlanıwı  ǵana  haqıyqıy  kórkem  shıǵarmanı 
dóretedi. Belinskiy forma menen mazmun tuwralı bılay jazadı: “Forma mazmunnıń 
kórinisi  bolǵanlıqtan  mazmun  menen  sonshelli  dárejede  ajıralmas  baylanıslı, 
formanı  mazmunnan  ajıratıw,  mazmundı  joq  etiw  degen  sóz  hám  kerisinshe, 
mazmundı formadan ajıratıw formanı joq etiw degen sóz”
1
.  
Kórkem  formanıń  quram  bólekleri  mınalardan  ibarat:  syujet,  yaǵnıy  
súwretlenetuǵın 
waqıyalar, 
kompoziciya, 
yaǵnıy 
shıǵarmanıń 
qurılısın 
túrlendiretuǵın, quramalastıratuǵın kórkem usıl, janrlar (jazıwshınıń ideyasın beriw 
obrazlardıń  qanday  janrda  súwretlegenligine  de  baylanıslı).  Kórkem  formanıń  eń 
áhmiyetli bólegi – bul kórkem til. Kórkem ádebiyatta til waqıyalardı, oy-pikirlerdi, 
ideyalardı tek ǵana qurǵaq bayanlaw quralı emes, al olardı oqıwshıǵa obrazlı túrde 
kórkemlep jetkeriw quralı. 
I.Yusupov  “Shógirme”  qosıǵında  qaraqalpaq  xalqınıń  uzaq  ótmishine, 
tariyxına  kóz  jiberedi,  onıń  xalıqlıq  kelbeti,  táǵdiri,  dúnya  jámiyetshiliginde  ornı 
tuwralı tereń oy-pikir júritedi. Bular shıǵarmanıń mazmunı bolıp esaplanadı. Biraq 
onda  shayırdıń  oy-pikiri  qurǵaq  bayanlanbaydı,  al  kórkemlep  beriledi.  Shayır 
kórkem formanıń elementi bolǵan simvolikalıq obrazdı tabıslı isletedi. Bul qosıqta 
shógirme  qaraqalpaq  xalqınıń  simvollıq  obrazı  bolıp  kórinedi.  Shayırdıń  baslı 
máqseti milliy bas kiyim shógirmeni súwretlew emes, al sol shógirme obrazı arqalı 
                                                      
1
 
Белинский В.Г. Собр. соч. в 3-х томах. Том 3. Москва, ГИХЛ, 1948, стр. 38. 
 

---

 
18 
 
 
qaraqalpaq xalqınıń tariyxın,   milliy  xarakterin, onıń xalıqlıq  táǵdirin beriw bolıp 
tabıladı.  
Kúniń bar ma jazda kúye túspegen, 
Órde tursań ıǵıńnan jel espegen, 
Óttiń talay