%збекстан республикасы жо№ары

3-tema. KÓRKEM OBRAZ HÁM ONÍŃ TÚRLERI 
Jobası:
 
1. Obraz haqqında ulıwma túsinik. 
2.  Obrazlardıń  estetikalıq  qásiyetleri  boyınsha  bóliniwi  (qaharmanlıq  obraz, 
tragediyalıq obraz, satiralıq obraz, unamlı hám unamsız obrazlar h.t.b.).  
3. Obrazlardıń  janrlıq  belgileri boyınsha bóliniwi  (epikalıq obrazlar, dramalıq 
obrazlar, lirikalıq obrazlar). 
4. Tiplik obraz.   
5. Obraz hám xarakter. 

---

 
19 
 
 
Tayanısh  sózler: 
kórkem  obraz,  qaharmanlıq  obraz,  tragediyalıq  obraz, 
satiralıq obraz, unamlı hám unamsız obrazlar, epikalıq obrazlar, dramalıq obrazlar, 
lirikalıq obrazlar, tiplik obraz, xarakter. 
 
Kórkem  obraz  –  kórkem  ónerdiń  hám  kórkem  ádebiyattıń  baslı  shárti. 
Kórkem ádebiyat sırtqı dúnyanı qalay bolsa solay fotografiyalıq usılda kórsetpeydi. 
Al, onı qayta islep, kórkemlep sáwlelendiredi. Eger de kórkem shıǵarma turmıslıq 
materiallardı, adamlardı, waqıyalardı qurǵaq bayanlasa, onda ol ápiwayı bayanlaw 
yaki málimleme dárejesinde qalıp qoyadı. Kórkem shıǵarma bolıw ushın birinshi 
gezekte  sol  waqıyalar,  adamlar,  oy-pikirler  kórkemlep,  yaǵnıy  kórkem  obraz 
túrinde  beriliwi  shárt.  Ózbekstan  hám  Qaraqalpaqstan  xalıq  shayırı  Ibrayım 
Yusupov kórkem obraz jaratıwdıń shártlerin tómendegishe aytadı: “Jurnalist dáwir 
ruwxın qálbine sińdiriw menen anıq is-háreket, faktler ańlıydı hám solar arqalı is-
háreket súwretlemesin beredi. Jazıwshınıń oylaw, obraz jaratıw usılı basqasha: ol 
dáwir  ruwxın  sana-sezimine  sińdirip  alıp,  sol  zaman  adamınıń  minez-qulqı,  oy-
pikiri,  maqseti,  umtılısı,  psixologiyası,  onı  qorshaǵan  jámiyet  hám  tábiyat 
qubılısların úyrenip, óz júrek seziminen ótkizedi”
1
. 
Kórkem  obraz  ádebiyatta  birneshe  túrlerge  bóliniwi  múmkin.  Mısalı, 
estetikalıq  qásiyetlerdiń  sáwleleniwine  qaray  obrazlar  tragediyalıq,  qaharmanlıq, 
komediyalıq,  satiralıq  yamasa  yumorlıq  bolıp  shártli  túrde  bóliniwi  múmkin.  Bul 
jaǵdayda  kórkem  obrazdıń  estetikalıq  qásiyetleri kózde tutıladı.  Mısalı, Berdaqtıń 
“Amangeldi”  shıǵarmasında  Asan  atalıqtıń  obrazı  –  hám  qaharmanlıq,  hám 
tragediyalıq  obraz.  Ol  xalıqtıń  isi,  ar-namısı  ushın  qurban  boladı.  Onıń  is-
háreketleri  oqıwshıda  húrmet-izzet,  maqtanısh  sezimlerin  oyatadı,  sonıń  menen 
birge  qayǵılı,  hásiretli,  qıynalıw  sezimlerin  oyatadı.  Bular  estetikalıq  sezimler. 
Demek,  bul  obrazdı  tragediyalıq  obraz  dep  bahalaymız.  Sonıń  menen  birge  usı 
taqılettegi  obrazlardı  qaharmanlıq  obrazlarǵa  jatqarıwımız  múmkin.  Eger  de 
                                                      
1
 
 
Әй, ўaқыт

 Бол, бол. Жебеўшим... Ӛзбекстан қаҳарманы, шайыр Ибрайым Юсупов пенен сәўбет. // 
“Еркин Қарақалпақстан”. 4-ноябрь, 2004-жыл. 
 
 
 

---

 
20 
 
 
personajdıń is-háreketi úlken jámiyetlik mazmunǵa iye bolsa, personaj xalıqtıń isi, 
ar-namısı ushın yamasa qanday da bir ullı gumanistlik ideyalar ushın qurban bolsa, 
onda onı