%збекстан республикасы жо№ары

Tayanısh  sózler: 
janr,  epos,  dástan,  ertek,  mif,  ańız,  roman,  povest,  gúrriń, 
novella, ocherk, eske túsiriw (memuar), tımsal, anekdot. 
 
Janr
 francuz sózi bolıp, 
túr, jınıs
 degendi ańlatadı. Janr kórkem sóz óneriniń 
rawajlanıwınıń  barısında  qáliplesken  túrler  bolıp  esaplanadı.  Ádebiy  túr  yamasa 
janr  degende  estetikalıq  sezimlerdi  beriw    usılları,  kórkem  súwretlew  shártleri, 
tematikalıq,  mazmunlıq  qásiyetleri  bir-birine  uqsas  yamasa  kútá  jaqın  bolǵan 
shıǵarmalardıń toparına aytıladı. Janr – bul turmıs shınlıǵın kórkem súwretlewdiń 
barısında  jazıwshı  (shayır)  niyet  etken  ideyalardı  beriwdiń  usıllarınıń  biri.  Eger 
jazıwshı  turmıs  haqıyqatlıǵın,  óziniń  ideyasın  waqıyalardı  súwretlew,  yaǵnıy 
syujetler  arqalı  bermekshi  bolsa,  onda  ol  súwretlewdiń  epika  túrin  tańlaydı.  Eger 
sóz  ustası  óziniń  aytajaq  ideyasın  ishki  sezimler,  ruwxıy  keshirmeler  arqalı  
emocional  (tásirsheń)  formada  bermekshi  bolsa,  onda  ol  ádebiyattıń  lirika  túrine 
múrajat  etedi.  Solay  etip,  turmıs  shınlıǵın,  ruwxıy  keshirmelerdi  kórkem 
sáwlelendiriw  boyınsha  hárbir  ádebiy  túrdiń  (janrdıń)  ózine  tán  kórkemlik 
múmkinshilikleri,  súwretlew  qurallarınan  paydalanıw  usılları,  qullası,  hárbir 
janrdıń  ózine  tán  turaqlı  kórkemlik  qaǵıydaları  qáliplesedi.  Ádebiy  túrdi,  janrdı 
durıs  tańlaw,  janrdıń  múmkinshiliklerinen  durıs  paydalanıw  shıǵarmanıń  qunın 
kóterip,  jazıwshınıń  sheberligin  arttıradı.  Sonıń  ushın  da,  ayırım  kórnekli 
jazıwshılar tuwralı óz janrınıń ustası yamasa sheber romanshı, sheber lirik, sheber 
satirik, sheber dramaturg dep ataydı. 

---

 
25 
 
 
Shıǵarmanıń  qaysı  ádebiy  túrge  (epos,  lirika,  drama)  tiyisliligine  qaray  onıń 
janrlıq ózgeshelikleri anıqlanadı. Mısalı, epikalıq janrlar, lirikalıq janrlar, dramalıq 
janrlar, liro-epikalıq janrlar. Hárbir ádebiy jınıs (túr) óziniń ishki bóliniwlerine iye. 
Mısalı, epos bolsa roman, povest, gúrriń, oсherk, yadnamalar (eske túsiriwler) hám 
t.b. bolıp jiklenedi. Lirika – ǵázzeller, muxammesler, rubayılar, sonetler, oktavalar 
bolıp  ajıraladı.  Dramalıq  túr  komediya,  tragediya,  drama,  melodrama  hám  t.b. 
bolıp tarmaqlanadı. 
Shıǵarmalardı  bayanlaw  túrine  qaray  geyde  proza  janrı  yamasa  poeziya  janrı 
dep  te  ajıratıw  ushırasadı.  Bul  terminler,  kóbinese,  ámeliy  is  babında  ǵana 
qollanıladı.  Negizinde,  proza  hám  poeziya  ádebiy  janrlar  emes,  al  kórkem  tildiń 
formaları, túrleri bolıp tabıladı. 
Solay  etip,  kórkem  ádebiyattı  úsh  túrge  bóliw  (epos,  lirika,  drama)  ilimde 
Aristotel  zamanınan  berli  dástúr  bolıp  kiyatır.  Bul  qádeni  sońǵı  dáwirlerdegi 
ádebiyatshı  alımlar  da  quwatlap  kelmekte.  Degen  menen,  kórkem  ádebiyatta 
shıǵarmalardıń  sonday  túrleri bar, olardı tolıǵı  menen  yaki  lirikaǵa, yaki  epikaǵa, 
yaki  dramaǵa  jatqarıp  bolmaydı.  Aytayıq  ballada,  poema  janrlarında  jazılǵan 
shıǵarmalar  ózinde  lirikalıq  qásiyetlerdi  de,  epikalıq  qásiyetlerdi  de  jámleydi. 
Mısalı,  I.Yusupovtıń  “Gilemshi  hayal  haqqında  haqıyqatlıq”  poeması  lirikalıq 
sezimlerdi  beriwden  baslanadı,  sońınan  epikalıq  syujet  (waqıya)  baslanadı, 
waqıyalar arasında jáne de lirikalıq sheginisler berip barıladı. Nátiyjede, shıǵarma