%збекстан республикасы жо№ары

Novella
  janrlıq  belgileri  boyınsha  gúrrińge  bir  qansha  jaqın.  Novella  italyan 
tilindegi 
novella 
– 
jańalıq
  degen  sózden  alınıp,  qaharman  ómirindegi  keskin  bir 
jaǵdaydı  qısqa,  ótkir  hám  kórkem  psixologiyalıq  usılda  súwretleytuǵın  kishi 
epikalıq  janrdıń  bir  túri  bolıp  tabıladı.  Novella  tómendegi  janrlıq  belgilerge  iye 
boladı: a) bir qaharmannıń basınan keshken waqıya qısqa, ıqsham súwretlenedi; b) 
syujet kútilmegen jerden baslanadı; v) personajlar sanı kútá sheklengen boladı; g) 
shıǵarmada oǵırı qısqa waqıtqa kóp jıllıq waqıyalardıń mazmunı sıydırıp jiberiledi. 
Qaraqalpaq  ádebiyatında  bul  janrdıń  jaqsı  úlgileri  sıpatında  jazıwshı 
A.Sultanovtıń, házirgi dáwirde M.Tawmuratovtıń novellaların esaplawǵa boladı. 
Ocherk 
óziniń  kólemi  hám  súwretlew  usılları  jaǵınan  gúrrińge  jaqın  janr. 
Ocherkte házirgi turmıstıń waqıyaları hám qaharmanları súwretlenedi. Ocherk anıq 
materillarǵa,  faktlerge,  maǵlıwmatlarǵa  kóbirek  súyenedi,  jazıwshınıń  fantaziyası 
(kórkem  qıyalı)  sheklengen  boladı.  Qaraqalpaq  ádebiyatında  Ó.Xojaniyazov, 
S.Sáliev,  O.Ábdiraxmanov  h.t.b.  ocherk  jazıwda  kózge  túsken  sheber  jazıwshılar 
bolıp esaplanadı. 
Epikanıń  bul  túri  kórkem  ocherk  hám  jurnalistikalıq  ocherk  bolıp  ajıraladı. 
Kórkem  ocherkte  kórkem  shártlilikler  kóbirek  qollanılsa,  jurnalistikalıq  ocherkte 
turmıstaǵı  konkret  adam  yaki  waqıya  tuwralı  anıq  maǵlıwmatlar  keltirilip, turmıs 
shınlıǵı dálme-dál beriledi. Ocherk kúndelikli turmıstaǵı zárúrli máselelerdi keskin 
kóteredi.  Bul  jaǵınan  ol  basqa  janrlarǵa  qaraǵanda  kútá  operativ  (shaqqan)  janr 
bolıp esaplanadı. 
Tımsal 
–  aqıl  beriw,  úgit-násiyat  mazmunına  iye  satiralıq  usılda  jazılǵan 
shıǵarma.  Tımsal,  kóbinese,  allegoriyalıq  (astarlap  aytıw)  usılın  qollanadı. 

---

 
31 
 
 
Qaraqalpaqsha  tımsal  degen  atamanıń  ózi  de  “tımsallap  aytıw”,  yaǵnıy  “astarlap 
aytıw” degendi bildiredi. Tımsalda kishigirim syujet qollanıladı, haywanlar, quslar, 
ósimlikler,  geyde  adamlar  personajlar  sıpatında  kirgiziledi.  Olardıń  qásiyetlerin, 
biologiyalıq  ózgesheliklerin  beriw  arqalı  adamlardıń  jıynaqlanǵan  obrazların 
beredi.  Mısalı,  qasqır  ashkóz,  nápsiqaw,  túlki  sum,  mákkar,  eshek  aqılsız,  ójet 
adamlardıń obrazların beredi.  
Dúnya ádebiyatında tımsal kútá eski janrlardan. Onıń ustaları bolıp tómendegi 
jazıwshılar sanaladı: Ezop (Antik Greciya, b.e.sh. 5-6 á.á.), Fedr (Antik Rim, b.e. 
1-á.), Lafonten (Franciya, 17-á.), Krılov (Rossiya, 18-19 á.á.), Mixalkov (Rossiya, 
20-21  á.á.).  Qaraqalpaq  ádebiyatında  D.Aytmuratovtıń  tımsalları  usı  janrdıń  eń 
jaqsı úlgilerinen bolıp tabıladı.  
Ádebiyattanıw iliminde tımsaldıń qaysı túrge tiyisli ekenligi haqqında talaslı 
pikirler  bar.  Geypara  ádebiyatshılar  tımsaldıń  syujetke  qurılıwına  hám  onıń 
aqırında  keltiriletuǵın  avtordıń  aqıl-násiyat  aytıwına  tiykarlanıp,  onı  liro-epikaǵa 
jatqaradı.  Jáne  bir  ádebiyatshılar  tımsaldaǵı  syujettiń  rawajlanıwına,  konflikttiń 
sheshiliwine  tiykarlanıp,  ol  tek  epikalıq  túrge  tiyisli  dep  esaplaydı.  Bul  máselede 
biz keyingi kózqarastı qollaymız. 
Tımsal qosıq penen de, proza menen de jazıla beredi.