91
түрлери, зыян бериў дәрежесин үйренип оларға қарсы гүрес илажларын ислеп
шыққан.Ӛсимликлердиң жер асты бӛлимлери менен азықланатуғын
зыянкеслерден гүзлик совка қуртлары, үндеў белгиси бар совка
қуртлары,бузаўбаслардың зыян берип раўажланатуғынлығы анықланған.
Палыз егинлериниң жер үсти бӛлимин кемириўши зыянкеслерден қаўын
қурты,сорыўшы зыянкеслерден шырынжалардың түрлери, яғный палыз
шырынжасы, жоңышқа ямаса акация шырынжасы, үлкен ғаўаша
шырынжасы, ерик – қамыс шырынжалары, ӛрмекши кене, аққанат, трипс ҳәм
кандалалардың түрлери зыян берип раўажланады.
Республикамызға белгили илимпазлар Е.Ш. Тӛрениязовтың (1991), М.У.
Хамзаев
ҳәм
Ш.Т.
Худжаевлардың
(1993)
ӛткерген
илимий
тәжирийбелеринде атызларда ӛткерилетуғын агротехникалық илажлар тек
ғана ӛсимликлердиң ӛсип раўажланыўына жақсы жағдай жаратып қоймастан,
ал олардың кӛпшилик бӛлегин жоқ етиўде қатнасатуғынлығын анықланған.
Себеби, гүзги сүримдеӛткериў нәтийжесинде кӛпшилик қыслаўға кеткен
жәнликлер топырақ бетине шығарып тасланады ҳәм олар қусларға жем
болады,сондай – ақвегетация дәўиринде егинлерди суўғарыў нәтийжесинде
қуўыршаққа айланыў ушын топыраққа түскен қуртлар набыт болады.
Бунда егинлердиң түри, зыянкеслердиң биологиялық ӛзгешелиги,
ӛсмиликлерди зыянлаў дәрежеси ҳәм әмелге асыратуғын жумыслардың
экономикалық ҳәм биологиялық нәтийжелилигин есапқа алыў зәрүр.Сондай –
ақбарлық агротехникалық илаж жумыслары зыянлы жәнликлер кӛбейиўиниң
алдын алыўға профилактика қаратылған.Агротехникалық усыллар менен де
зыянкеслердиң зыянын тӛмен дәрежеде услап турыў ҳәм де тиришилиги
топырақта ӛтетуғын зыянкеслердиң раўажланыўының айырым фазаларын
набыт қылыў мүмкин.Таза жерлерди ӛзлестириў арқалы да, жерлердиң
мелиорациялық жағдайын жақсылаў, аўыл хожалық егинлериниң жақсы
раўажланыўы ушын қолайлы шараят жаратып,топырақ жағдайын жақсылап
зыянкеслер
ушын
қолайсыз
шараят
жаратады.Сүрилмеген
яғный
ӛзлестирмеген жерлерде жүдә кӛплеп зыянкеслер мәйеги,қурты ҳәм сол
жерлерден аўыл хожалық егинлерине ӛтип зыян келтиреди.
Алмаслап егиў агротехникалық илажлардың тийкарғы бағдары болып
аўыл хожалық егинлериниң монофаг зыянкеслерин жоқ етиўине алып
келеди.Илимий тийкарланған алмаслап егиў мәденияты ӛсимликлер зүрәәтин
асырыў менен бир қатарда саў ӛсимликлерди жетистириўге жәрдем
береди.Жерлерди ӛз ўақтында сыпатлы қылып сүриў нәтийжесинде
топырақтағы гүзлик совка, сымқуртлар, карадрина ҳәм ғаўаша совкасы
қуўыршақлары ушын қолайсыз шараят жаратылады ҳәм кӛпшилигиниң
набыт болыўына алып келеди.Зыянкеслерге қарсы гүресте, әсиресе, жерди
гүзде сүриў үлкен әҳмийетке ийе болады.Сондай – ақ қуўыршақ фазасында
қыслаўға кеткен кӛпшилик зыянкеслер ерте бәҳәрден топырақтың бетинен
гүбелек ҳалында ушып шығады. Жерди сүриў дәўиринде бул қуўыршақлар
набыт болмаған жағдайда топырақтың тӛменги қатламынан шыға алмай
набыт болады.
Do'stlaringiz bilan baham: