Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Пайдаланған әдебиятлар: 

---

92 
1. Тӛрениязов.Е.Ш. Ӛсимликлерди интеграциялық усылда қорғаў.-
Нӛкис: Қарақалпақстан, 2013.36-46 б 
2. Кимсенбаев Х,Ўлмасбоева. Р,Халилов.Қ.Умимий ва қишлоқ хўжалик 
энтомологияси –Ташкент: Ўқитувчи,2002-ж.73-78 б 
3. Тӛрениязов.Е.Ш.,Утепбергенов.А., Қутлымуратов.А. Қарақалпақстан 
биоценозының жәнликлер дүньясы.-Нӛкис: Қарақалпақстан, 2013. 
ҚАРАҚАЛПАҚСТАН ШАРАЯТЫНДА КАРТОШКАДА 
УШЫРАСАТУҒЫН КЕСЕЛЛИКЛЕР 
 
А.Розымова 
Таш МАУ Нӛкис филиалы ассистенти 
 
Қарақалпақстан Республикасының соңғы жыллары үлкемиздиң бир 
қатар алдыңғы фермер ҳәм дийқан хожалықлары ӛзлериниң егислик 
майданларында картошканың жоқары зүрәәтли сортларын егип, халықты бул 
картошка ӛними менен тәмийинлеўге ӛз үлесин қосып келмекте. 
Картошка –
Skolanum tuberosum L
, томат тәризлилер (
solanaceae
) 
туқымласына киреди. Картошка ӛсимлиги тик ямаса жығылып ӛсиўши пәлек 
пайда ететуғын бир жыллық шӛп тәризли ӛсимлик. Ҳәр бир түпте 3-5 ҳәм 
оннан да зыят пақал пайда етеди. Пақалдан қаптал шақалар ҳәм жапырақлар 
ӛсип шығади. Гүли қос жыныслы, ӛз ӛзинен шаңланады. Мийўасы еки уялы,
кӛп туқымлы жемис мийўе пайда етеди. Туқымы майда, қысыңқы, сары реңли 
болып, 1000 денесиниң салмағы 0,5 грамм. Түйнеклердиң раўажланыў 
дәўирлери, оның ири ямаса майда болыўы, қурамы, дәми ҳәм тағы басқа 
белгилери сортлардың хожалық селекция қасийетлерине ҳәм аймақтың 
топырақ-ықлым шараятларына байланыслы болади. Картошканың тамырлары 
ӛсимликтиң пақалының жер асты бӛлиминен ӛсип шығады.
Картошка ӛсимлиги замаррықлы ҳәм бактериал кеселликлерден 
фузариоз, солыў, макропориоз, сақыйналы шириў, ҳақыйқый қотыр (парша), 
қарасан, ризоктониоз ҳәм фитофторалар болып табылады. Бул кеселликлер 
тарқалған майданларда ӛсимликлер жақсы раўажлана алмайды, түйнеклердиң 
кӛпшилик бӛлеги жарамсыз ҳалда болып, олардың товарлық сапасы 
тӛменлейди. Жоқарыда атап ӛтилген кеселликлерге қарсы гүресиўде: 
алмаслап егиў, жоқары агротехника, калийли тӛгинлерден кӛбирек 
пайдаланыў, атызларды ӛсимлик қалдықларынан тазалаў, туқымлық 
түйнеклерди сайлап алыў ҳәм оларды егистен алдын тийисли болған 
химиялық препаратлар менен тәмийинлеў. Туқымлық түйнеклер егистен 
алдын ҳақыйқый қотырға (парша) қарсы 5% ли ТМТД суспензиясы менен 
дәриленеди. Макро спориозға қарсы 1%ли бордосс суйықлығы, 0,3-0,5% ли 
ценеб
 
суспензиясы себиледи.