Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. 
Xamrayev 
A.Sh. 
Termitlarga 
qarshi 
profilaktika 
va 
kurash 
tadbiriy 
choralari.Toshkent:Vaqtinchalik uslubiy qo‘llanma,2001.36 b.
2. Abdullayev I.I Turkiston temitining (Anacathotermes turkestanicus Jacobs) 
entomopatogen zamburug'larga moyilligi.Uzbek.biol.jurnali,-Toshkent, 2001 N-B.
3. Xaytmuratov A.F. Biozararlanish asoslari.Termiz.O‘quv- uslubiy qo‘llanma.2016.54-62 
b. 
BUG‟DOY ZARARKUNANDALARINI O‟RGANISHGA DOIR 
MASALALAR 
 
Eshnazarov K., TerDU. zoologiya kafedrasi dotsenti., b.f.n. 
Allayarova N., TerDU, talaba 
 
Surxondaryo viloyatidagi Oltinsoy tumani mo‘tadil iqlim sharoitiga mansub 
bo‘lsada, subtropik iqlimga yaqin joylashgan.Tumandagi o‘simlik va hayvonot 
dunyosi boshqa ayniqsa, janubiy tumanlardan farq qiladi. Jumladan, bug‘doy va 

---

363 
undagi zararkunandalarni o‘rganish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Surxondaryo 
viloyatida 93.000 gektar, Oltinsoy tumanida 3843 gektar maydonda bug‘doy 
ekilib, viloyatda 470.000 tonna , Oltinsoy tumanida 20828 tonna don 
yetishtiriladi. Biroq, zararkunanda hasharotlar o‘simlik hosildorligiga 50-60%
gacha zarar yetkazganligi aniqlandi. Olib borilgan tadqiqotlar davomida quyida 
keltirilgan hasharotlar bug‘doy hosildorligining kamayib ketishiga sabab bo‘luvchi 
asosiy biotik omillardan biri ekanligi ma‘lum bo‘di: zaxarli xasva 
(eurugaster
integriceps),
bug‘doy tripsi 
(haplothrips tritici)
, don bit 
(sitobion avenae) 
lari, 
qirrabosh qandala 
(aelia acumineta)
lar uchrashi qayd etildi.
Zaxarli xasva 
(eurugaster integriceps)
tumanning Xayrandara hududining,
―Jayxun‖, ―Tarag‘ay ilg‘ori‖, ―Oltinsoylik chavondoz‖ fermer xo‘jaligida, Sayrak
hududining ―Oltinsoy kamoloti‖, ―Feruz‖, ―Begali Normurodov‖ fermer 
xo‘jaligida, Qarluq hududining ―To‘lg‘onoy avlodlari‖,‖ A. To‘raboyev‖ fermer 
xo‘jaligida, Shakarqamish ―Shakarqamish ilg‘ori‖, ‖Kamalak‖ fermer xo‘jaligi,
Kattavaxshivor hududining ―Abduvosit jaxon‖, ―Shirin eshyu‖, ‖Bekmirzo 
vaxshivor‖, Chinor hududining ―Chinor‖ fermer xo‘jaligida, To‘xtamish 
hududining ―To‘xtamish kamoloti‖ fermer xo‘jaligida, Xo‘jasoat hududining 
―Xo‘jasoat paxlavonlari‖ fermer xo‘jaligida, Paxtakor hududining ―Toshloq 
manzarasi‖, ‖Botosh lochini‖, ―Tarag‘ay ilg‘ori‖ fermer xo‘jaliklari maydonida 
uchraydi. Bug‘doy tripsi 
(haplothrips tritici)
tumanning Qurama hududining 
―Beshpolvon‖, ―Yangi ariq‖ fermer xo‘jaligida, Yangiobod hududining 
―A.Komolov‖, ―Q.Abduxayirov‖ fermer xo‘jaligi, Yangi qurilish hududining ―Zar 
qurilish‖, ‖Obodoy‖ fermer xo‘jaligi, Qiziltepa hududining ―Olmazor‖, ―Amir 
ART‖ fermer xo‘jaliklarida aniqlandi.
Qirrabosh qandala 
(aelia acumineta)
tumanining ―Bibizaynab‖, ―Atamurod
bobo o‘g‘illari‖, ―Chumchumli adir‖, fermer xo‘jaligida, Botosh ―Bedapoya―, 
‖Chinnigul‖, Mirishkor tumaning ―Mirishkor chavondozi‖, ―Mirishkor lochini‖ 
fermer xo‘jaliklarida aniqlandi.
Shilimshiq qurt 
(lema melanopus L.)
tumanning Chep hududining ―Oltinsoy 
g‘oliblari‖, ―Q.Alisher‖ fermer xo‘jaligida, Buloqqishloq hududining 
―R.Qosimov‖ fermer xo‘jaligi, Qorsoqg‘on hududining ―Karimbek o‘g‘illari‖, 
‖Karsog‘on irmog‘‖ fermer xo‘jaliklarida uchrashi va zarar yetkazishi aniqlandi.
Oltinsoy tumanning o‘ziga xos geografik iqlim sharoitga mansub ravishda 
bug‘doy o‘simligining vegitatsiyasi jarayoni va zararkunandalarning diapauzasini 
maxsus o‘rganish hamda ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqish maqsadga 
muvofiq. 
Birinchidan, bug‘doy va boshqa ekinlar bilan zararkunandalarining
munosabati; 
Ikkinchidan, zararkundalarning subtropik mevali o‘simlik va ekinlar bilan 
munosabatlarini; 
Uchunchidan, Oltinsoy, Denov, Sho‘rchi tumanlarining geografik iqlim 
sharoitida zararkunanda hasharotlarning bio-ekologik xususiyatlarini, 
diapauzasini o‘rganish maqsadga muofiqdir. 

---

364