Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Пайдаланылған әдебиятлар 
1.
Бахиев Ә., Даўлетмуратов С. Қарақалпақстанның дәрилик ӛсимликлери ҳәм 
олардың қолланыўы// «Қарақалпақсан» Нукус, 1986.-36б. 
2.
Даўлетмуратов С., Утениязов К.У., Халмуратов П.Х. Лекарственные растения 
Каракалпакии, применяемые в научной медицине// Ташкент, 2003.-62б. 
3.
Холматов Х.Х., Ҳабибов Х.З., Олимхўжаев З.Н. Ўзбекистоннинг шифобахш 
ўсимликлари// «Ибн Сино » Тошкент, 1991.-156-157. 
4.
Қожабеков М., Қожабекова Г. Дәрилик ӛсимдиктер// «Қазақстан» А, 1982.-92-93. 
BIOLOGIYANI O‟QITISHDA KO‟RGAZMALI
QUROLLARNING AHAMIYATI 
 
Kudaybergenova N., Taganova X. - talabalar 
A‟jiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti 
 
Biologiyani o‘qitishda ko‘rgazmali qurollar juda katta rol o‘ynaydi. 
Ya.Komenskiy 
o‘qitishda o‘quvchining hamma sezgi a‘zolari ishlashi 

---

262 
didaktikaning ―oltin qoidasi‖ deb aytib o‘tgan. Olimlar atrofimizdagi narsa va 
hodisalar haqidagi ma‘lumotlarning 90% ko‘rish, 9% eshitish va 1% boshqa sezgi 
a‘zolari orqali o‘zlashtirilishi aniqlangan.[Q.Qosnazarov,131]. Shuningdek 
ko‘rgazmali qurollar orqali o‘quvchi mavzuni tushunadi, hayotda ko‘nikmaga ega 
bo‘ladi. Lekin ―ko‘rgazmalilik‖ atamasi har xil pedagogik tushunchalarni 
ifodalaydi. Masalan ―ko‘rgazmalilik prinsipi‖, ―ko‘rgazmali o‘qitish vositasi‖ 
tushunchalarini farqlash kerak. 
Ko‘rgazmalilik prinsipi deganda o‘qitish jarayonida o‘qituvchi amal qiladigan 
didaktik prinsip tushuniladi. Ko‘rgazmalilik bu o‘quvchida aniq fikrlash, sezgi, ong 
rivojlanishiga to‘g‘ridan–to‘g‘ri ta‘sir etadi. 
Ko‘rgazmali o‘qitish vositasi sifatida statistik va dinamik obrazlar paydo 
qilishga qaratilgan bo‘ladi. Ko‘rgazmali o‘qitish vositasi mazmuniga ko‘ra 
ko‘rgazmali qurol tushunchasiga yaqin, lekin hajmi jihatidan keng ma‘noli bo‘ladi. 
Masalan, kartoshkada kraxmalning mavjudligini aniqlovchi tajribalar, doskada 
chizilgan rasmlar ko‘rgazmali qurol hisoblanmaydi.
Ko‘rgazmali qurol bu dars mobaynida o‘qituvchi tarafidan qo‘llaniladigan 
aniq konkret narsa.Ular kolleksiya, gerbariylar, tirik o‘simlik, jadvallar, tarqatma 
materiallar ko‘rinishida bo‘ladi. O‘rganilayotgan obyektning asosiy mazmunini 
ifodalovchi ko‘rgazma qurollari asosiysi bo‘lsa, probirka, kolba, pipetka singarilar 
qo‘shimchalari hisoblanadi.[T.G‘ofurov,65]. 
Ko‘rgazmali qurollar o‘z navbatida tirik, o‘lik va fiksatsiyalangan singari 
turlarga bo‘linadi. Tabiiy ko‘rgazmali qurollarga maktabning tirik burchagidagi 
hayvonlar, baliqlar, hashoratlar, qushlar, xona o‘simliklari kiradi. Qurutilgan yoki 
fiksatsiyalangan turida bo‘lsa umurtqasiz hayvonlar kolleksiyalari, suyak skeletlari, 
mikropreparatlar, tarqatma materiallarni kiritishimiz mumkin. Tirik o‘simlik va 
hayvonlarni dars mobaynida ko‘rsatishdan oldindan tayyorgarlik ko‘rish lozim. 
Ularni tanlashda o‘quv dasturi talablarini, mahalliy sharoitlarni va tabiatni asrash 
talablarini e‘tiborga olish kerak. Gerbariy va kolleksiyalarni ko‘rsatganda ular tirik 
organizmlar haqida to‘liq ma‘lumotga ega bo‘lishini inobatga olish kerak. 
Ko‘pchilik tabiiy ko‘rgazma qurollari laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlarni 
o‘tkazish uchun zarur. 
Dars davomida ko‘rgazmali qurollardan foydalanib o‘quvchilarning biologiya 
faniga bo‘lgan qiziquvchanligini oshirib, natijada tabiatni asrash, atrof-muhitga 
to‘g‘ri munosabatda bo‘lishni o‘rgatib borishimiz kerak. ‖Shaxsning rivojlanishida 
hal qiluvchi omil irsiyat emas,balki muhit va tarbiyadir‖,-deb fransuz filosofi, 
materialisti K.A.Gelvetsiy aytib o‘tgan. 
Hurmatli prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev o‘zining murojatnomasida: ―Bugun 
biz shiddat bilan o‘zgarib borayotgan zamonda yashamoqdamiz. Dunyo miqyosida 
manfaatlar kurashi, raqobat tobora avj olib, xalqaro vaziyat keskinlashib bormoqda. 
Biz kelgusi yil uchun amaliy rejalar tuzar ekanmiz, xalqaro maydondagi ana 
shunday murakkab vaziyatni hisobga olgan holda, taraqqiyotimizning ustuvor 
yo‘nalishlarini aniq-ravshan belgilab olishimiz zarur‖. 
Shu sababli har bir pedagog yuqori darajadagi talim-tarbiya berib, kelajagimiz 
bo‘lgan yoshlarni komil inson qilib tarbiyalab borishi kerak.