Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Foydalanilgan adabiyotlar: 

---

263 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2019-yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustivor 
vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojatnomasi. Toshkent 2018. 
2.
T. G‘ofurov, J. Tolipova, S.S. Fayzullayev, I.T. Azimov, B.Axmadaliyeva ―Biologiyani 
o‘qitishning umumiy metodikasi‖ (o‘quv-qo‘llanma). Toshkent-2005. 
3.
Q. Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov ―Pedagogika‖ <> No‘kis-2010
. 
ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФЛОРАСИДА ЗАҲАРЛИ 
ЎСИМЛИКЛАРНИНГ БОТАНИК – ГЕОГРАФИК ХУДУДЛАР 
БУЙИЧА ТАРҚАЛИШИ 
 
Темирбеков О. –доцент 
Ажиниез номидаги Нукус давлат педагогика институти 
 
Табий яйловларда молларнинг заҳарланиши ўсимликлар бирлашишидаги 
заҳарли ўсимликларнинг тарқалишига боғлиқ бўлиб, у ҳамма жойда бир хил 
эмас.
 
Заҳарли 
ўсимликлар 
дунѐнинг 
ҳамма 
жойларида 
тарқалган. 
Қорақалпоғистон Республикаси флорасида ўсадиган заҳарли ўсимликлар 
ҳақида проф. С. Е. Ережепов [ 1 ] маълумот беради. У ўзи ѐзган «Ядовитые и 
вредные растения Каракалпакии » деган асарида ѐввойи ҳолда ўсадиган 245 
тур ўсимликни келтириб ўтган ва уларнинг энг асосийларига тушунчалар 
берган. Биз флорадаги заҳарли ўсимликларнинг тарқалишини анализ қилиб 
кўрганимизда бир қанча қизиқарли мълумотларни олишга муяссар бўлдик. 
Қорақалпоғистоннинг ѐввойи флораси 41 оилага мансуб бўлган, 104 
туркумга кирадиган 153 тур заҳарли ўсимликларга эга. Шулардан шўралар 
оиласининг 12 туркуми 24 турга эга бўлган заҳарли ўсимликларни ўзига 
мужассамлаштирган. Бу оиладан фақат шўра туркумининг ўзи 9 тур заҳарли 
ўсимликларга эга еканлиги аниқланди. Кейинги ўринларда карамдошлар (9 
туркум, 12 тур), дуккакдошлар (11туркум, 13тур), мураккабгулдошлар (10 
туркум, 13 тур) эканлиги маълум бўлди. 
Шундай қилиб, Қорақалпоғистон Республикасининг ѐввойи флораси 876 
турга (Ережепов, [ 2] эга бўлса, шунинг 17,5% ни заҳарли ўсимликлар 
ташкил қилиши аниқланди. Шулардан, айиқтавондошлар, шўрадошлар, 
карамдошлар, 
дуккакдошлар, 
сутламадошлар, 
чирмовиқдошлар, 
кампирчопондошлар, итузумдошлар ва мураккабгулдошлар оилалари 
вакиллари келгусида заҳарли ўсимликлар устида илмий текшириш ишларини 
олиб боришда асосий манбалардан ҳисобланади. 
Қорақалпоғистон Республикаси флорасида заҳарли ўсимликларнинг 
ботаник-географик худудлар бўйича тарқалиши қуйидаги жадвалда 
кўрсатилган. 

---

264 
Жадвалдаги маълумотларга кўра, заҳарли ўсимликлар асосан Устюрт 
(19,6%) билан Амударѐ соҳилида (20,2 %) кўп учрайди. Қизилқумда (15 %) 
еса 23 тур заҳарли ўсимликлар ўсиши аниқланди.
Сутламалар туркумига кирадиган заҳарли ўсимликлар асосан Устюртда 
ўсиб, икки тури Устюрт ва Қизилқумда учраши аниқланди. Зарпечак туркуми 
вакиллари сариқ чўп ва Старфова маразчўпи Амударѐ соҳили ва Қизилқумда 
учраса, зарпечакнинг бошқа заҳарли турлари фақат бир ботаник – географик 
худудда ўсиши аниқланди. Заҳарли ўсимликларнинг 13,7 % Устюрт, Амударѐ 
делтаси ва Қизилқум ботаник – географик худудида учрайди. Бу ўсимликлар 
ҳар қандай экологик шароитда яхши ривожланиб, ўз тирикчилигини давом 
эттирганини кўрамиз.
Шундай қилиб, заҳарли ўсимликлар турли хил тупроқ ва иқлим 
шароитларида бемалол ўсиб, яшаш учун курашда ғолибликни намоѐн 
этмоқда.