Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Фойдаланган адабиѐтлар 
1. Ережепов С.Е ―Ядовитые и вредные растения Каракалпакии‖ Нукус 1975. 
2. Ережепов С.Е ―Флора Каракалпакии, еѐ хозяйственные характеристика, 
использование и охрана‖ ―Фан‖ УЗССР Ташкент 1978.
ҚАРА СЕКСЕЎИЛДИҢ ТУҚЫМЫНЫҢ КӚГЕРИЎШЕҢЛИК 
ҚӘСИЙЕТИ 
 
Сапаров А. – б.и.к., доцент, Темирбеков О. – доцент, 
Икметов Н. - 4-курс студент 
Ажинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты 
 
Шӛлистан жайлаўларын жақсылаў ҳәм еспе қумларды тоқтатып 
биоценозды қәлиплестириў мақсетинде соралар туқымласының биологиясын, 
экологиясын,әсиресе 
туқымның 
кӛгериўшеңлигин 
үйрениў 
арықша 
ӛндирислик ҳәм илимий әҳмийетке ийе. 
Соралар туқымласына тийисли мал оты ӛсимликлердиң туқымының 
лабораториялық кӛгериўшеңлиги бойынша жумыслар кӛп ғана илимпазлар 
тәрепинен алып барылған [1.2.3.4]. Деген менен, айырым мәселелер 
бойынша бирқанша изертлеўшилерде елеге шекем бир қыйлы пикирлер 
болмай атыр. Айырым авторлардың кӛрсетиўине қарағанда қара сексеўилдиң 
туқымының кӛгериўшеңлиги 7-10 айдың ишинде тоқтайды. М.Г. Щацкая [ 
5] қара сексеўилдиң туқымының кӛгериўшеңлиги 5 айдың ишинде 
тоқтайтуғынын белгилеп ӛтип, ӛндирислик егисте 3-4 ай сақланған туқымды 
егиўди усынған.
Қара сексеўилдиң туқымын лаборатория жағдайда егип кӛргенде,оның 
тазадан терип алынған туқымының кӛгериўшеңлиги жүдә жоқары болды 
(78%). Бул кӛрсеткиш, бирқанша авторлардың [3.4] қара сексеўилдиң 
туқымының 
лабораториялық 
кӛгериўшеңлиги 
бойынша 
алынған 
мағлыўматларын тастыйықлады. 
Қара сексеўилдиң туқымының дала жағдайында кӛгериўшеңлиги 
лабораториялық жағдайда кӛгериўшеңлигине қарағанда еки есе кем, яғный 
37% тти қурады. Бул кӛрсеткиш усы туқымласқа киретуғын басқа мал оты 

---

265 
ӛсимликлериниң туқымының дала жағдайында кӛгериўшеңлиги менен 
салыстырғанда олардан анағурлым жоқары екенлиги анықланды. Қара 
сексеўилдиң туқымының кӛгериўшеңлигиниң бундай дәрежеде жоқары 
болыўы, бул ӛсимликти егип кӛбейтиў жумысларының нәтийжели болыўы 
ушын үлкен әҳмийетке ийе. 
Қара 
сексеўилдиң 
туқымының 
кӛгериўшеңлигин 
изертлеген 
илимпазлардың мағлыўматларына қарағанда, оның кӛгериўшеңлик дәрежеси 
сақланыў ўақтына тиккелей байланыслы екенлигин кӛремиз [3.4]. 
Солай етип, қара сексеўилдиң жаңа писип тӛгилген туқымы жоқары 
кӛгериўшеңлик 
дәрежесине 
ийе болып, 
ўақыттын 
ӛтиўи 
менен 
кӛгериўшеңлик пәсейип барады ҳәм еки жыл сақланған туқымның 
кӛгериўшеңлиги кескин тӛменлеп, 5% ке шекем келеди, еки жыл сақланған 
туқым егиўге жарамсыз есапланады.