Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Qollanıwı. 
Piyaz dári retinde erte zamanlardan qollanılıp kelingen.
Abu Ali İbn Sino piyaz benen sarı awırıwdı emlegen hám ishteydi ashıwshı 
dári retinde qollan
ǵ
an. Piyaz shiresi menen irin`li jaralardı, qulaqtan iriń a
ǵ
ıwdı, 
anginanı (tamaq awırıw) hám kñzge aq túskendi emlegen. Bunnan basqa piyaz 
shiresin bas awırıwdı qoydırıwshı (murın hám qulaqqa tamızıladı) jumsaq ish 
juritiwshi hám hayallarda ústi toqta
ǵ
anda, ústin keltiriwshi dári retinde 
paydalan
ǵ
an [1]. 
Gippokrat ñz dáwirinde piyazdıń shiresin sidik júrgizetu
ǵ
ın dári retinde 
kunine bir neshe as qasıqtan awırıwlar
ǵ
a ishkizip emlegen, al onıń mazalı bolıwı 
ushın o
ǵ
an pal qosıp bergen. 
Piyaz shiresin qulaqqa suwıq tiyip awır
ǵ
anda hám qulaq esitpey qal
ǵ
anda 
qollan
ǵ
an. Ol ushın piyaz shiresin sı
ǵ
ıp aladı, keyin o
ǵ
an paxta batırıp, túnde onı 
qulaqqa tı
ǵ
ıp jatadı. Qulaq shuwıldaytu
ǵ
ın bolsa piyazdıń ñzegin sı
ǵ
ıp alıp 
taslaydıda o
ǵ
an zire shñbin toltıradı. Sonnan soń kesilgen ja
ǵ
ın jawıp ıssı kulge 
pisiredi, onnan keyin shiresi sı
ǵ
ıp alınadı. Qulaqqa suwıq tiyip esitpey qal
ǵ
anda 
yamasa qulaq shuwıldasa usı shirege paxta batırıp, onı qulaqqa tı
ǵ
adı. Kñzdiń 
kñriw qábileti tñmenlese onda piyaz shiresin pal
ǵ
a aralastırıp kñzge ja
ǵ
ıw kerek. 
Piyazdan tayarlan
ǵ
an preparatlar ishek qurtın túsiredi. Onıń ushın piyazdı aq 
sharapqa ashıtıp, ash qarın
ǵ
a kunine bir ryumkadan ishedi. Piyazdı ájimge qarsı, 
sonday-aq payda bol
ǵ
an ájimdi ketiriw ushın da paydalanadı. Ol ushın piyaz 
shiresi menen aq lala gul shiresi pal menen aralastırıp, onı ottıń ústine qoyıp, 
erigenshe qızdırıladı. Sonnan keyin a
ǵ
ash qasıq penen aralastırıp bir qıylı massaj 
qılıp betke ja
ǵ
ıladı. Piyazdı shashtıń jaqsı ñsiwi ushın da paydalanadı. Bunıń 
ushın shiresin 2-3 as qasıqtan shash túbine háptesine 1-2 ret sıypap ja
ǵ
adı, onnan 
keyin bastı oramal menen 1-2 saat orap qoyadı. Piyaz shiresi shashtı ñsirip, 
nı
ǵ
aytıp 
ǵ
ana qoymaydı, sonıń menen birge onı jumsartıp, jıltıratadı, shıraylanadı. 
Piyazdı jñtelge, bronxitke, kñk jñtelge qarsı qollanıladı. Onıń ushın tazalanıp, 
maydalan
ǵ
an piyazdı qant penen pal
ǵ
a aralastırıp, ústine bir litr suw quyadı. 
Keyin onı ásten janıp tur
ǵ
an otqa qñyıp 3 saat qaynatadı. Bunnan keyin suwıtıp 
ıdısqa quyıp aladı. Onı awzı jaqsılap jabılatu
ǵ
ın ıdısta saqlanıwı lazım. Bunı 
kunine 4-6 as qasıqtan ishedi. 
Gemorroydı emlew ushın piyazdıń qabı
ǵ
ın tazalap, gñsh maydala
ǵ
ıshtan 
(myasorubka) ñtkiziledi, onnan alın
ǵ
an qoyıwlan
ǵ
an zattı pal
ǵ
a aralastırıp, yarım 
saat áste janıp tur
ǵ
an otqa qaynatadı. Bul waqıtta onı úzliksiz aralastırıp turıw 
kerek. Suwı
ǵ
annan keyin, onı aldın`
ǵ
ı 10 kun dawamında bir yarım chay 
qasıqtan, keyin 1as qasıqtan kunine 3 ret awqattan yarım saat aldın ishedi. 
Xalıq medicinasında piyaz sidik aydawshı, hár túrli jaralardı ıslımlardı, cinga, 
(qurqulaq) hám basqa keselliklerdi emlew ushın qollanıladı. 
Piyazdan islengen bılamıqtı siylege orap yamasa piyaz shiresin siylege 
sin`dirip jaraqatqa, jara
ǵ
a kuyikke hám ton`lan
ǵ
an orın
ǵ
a jabıstırıladı. Piyaz 
shiresi sin`dirilgen tampon (siyleden uzınlı
ǵ
ı 20-30sm, eni 3sm etip alınadı) 
tumawratqandı emlew ushın hám bezewdi, sepkildi, shúyeldi joq etiw ushın 
paydalanıladı. Taza shiresin búyrek loxankasında hám quwıqta tas bol
ǵ
anda pal 

---

272 
menen ten`dey aralastırıp qollanıladı. Al piyazdı pal hám alma menen aralastırıp 
jñtelge, ñkpe hám joqarı dem alıw jolları awır
ǵ
anda 1 as qasıqtan kunine 3 ret 
ishiledi. 
İlimiy medicinada piyaz ñsimliginiń preparatları nastoyka- allilchep (piyazdıń 
ekstraktı menen gliceriniń aralaspası- alliglicer) ishek atoniyası, kolit, 
arteroskleroz, gipertoniyanıń geybir túrlerin emlew ushın paydalanıladı. Bunnan 
basqa bul preparatlar rinit awırıwında murınnıń silekey qabatlarına súrtiledi. 
Aterosklerozdı emlew hám jñteldi azaytıp, qaqırıqtıń túsiwin jen`illestiriw ushın
jas piyazdıń suwı menen paldı ten`dey aralastırıp, bir as qasıqtan kunine 3-4 ret 
ishiledi. 
Domalaq piyaz biziń sharayatta jaqsı ñsip rawajlanadı, vegetaciya dáwirin 
tolıq ñtip, gullep tuqım hám miywe beretu
ǵ
ın baw-baqsha hám bahalı dárilik 
ñsimlik esaplanadı. 
Piyaz ñsimliginen xalıq hám ilimiy medicinada keń paydalanıladı.