Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

«Хорезм балық» жуўапкершилиги шекленген жәмийети 1-2-бӛлими 
ҳәўизлери Карп - Cyprinus carpio (Linnaeus) балығының бир жыллық 
шабақларының паразитлер менен зыянланыў динамикасы
№ 
Паразит атамасы 
Жарылғаны – 25 дана 
Зыянланғаны – 21 дана 
Дана % 
Сан тербелиси 
Кеми 
Кӛби 
1. 
Eimeria carpelli 
16 
69,4 
1 
24 
2. 
 Myxobolus cyprini 
2 
8,8 
1 
3 
3. 
Chilodonella piscicola 
3 
13,0 
1 
18 
4. 
Ichthyophthirius multifiliis 
10 
43,6 
1 
12 
5. 
Apiosoma piscicolum 
9 
39,2 
1 
9 
6. 
Trichodina nigra 
9 
39,2 
1 
13 
7. 
Trichodinella epizootica 
11 
46,8 
1 
19 
8. 
Dactylogyrus vastator 
14 
61,0 
1 
27 
9. 
D.extensus 
8 
34,7 
1 
9 
10. 
D.anchoratus 
10 
43,6 
1 
12 
11. 
 Gyrodactylus elegans 
5 
21,7 
1 
25 
12. 
 Bothriocephalus
opsarichthydis 
6 
26,1 
5 
12 
13. 
 Ligula intestinalis 
4 
17,4 
5 
13 
14. 
 Diplostomum spathaceum 
2 
8,7 
3 
5 
15. 
 Argulus foliaceus 
2 
8,7 
3 
9 
 
Жами 
21 
84,0 
1 
25 
Кокцидиялардың бир жыллық популяциясының кӛп тарқалыўы менен 
байланыслы карп балығында кокцидиоз анықланды.
Бул жастағы карп балығы шабағынан ҳәр қыйлы раўажланыў циклине 
ийе эймерия ҳәм миксоспоридия ўәкиллериниң табылыўы карп балығының 
бентослық азықланыўы ўақтында олардың оцистасын ҳәм спораларын жутып 
алыўы себепши болыўы мүмкин, соның менен бирге бул жастағы карп 
балығы шабағынан 5 түрдеги паразит инфузориялардың табылыўы 
хожейинниң актив ҳәрекетленип азықланыўынан болыўы мүмкин деп 
ойлаймыз. 

---

229 
Пайдаланылған әдебиятлар дизими: 
1. Османов С.О. Паразиты рыб Узбекистана. Ташкент, изд. «ФАН» 
УзССР, 1971. -С. 1-532. 
2. Быховская-Павловская И.Е. Паразиты рыб // Руководство по 
изучению. 1985. –120 с.
3. Алламуратов Б.А. Паразитические простейшие и протозойные болезни 
рыб некоторых прудовых хозяйств Узбекистана и юга Казахстана.- Нукус: 
«Каракалпакстан», 1986.-с. 98. 
4. Мирабдуллаев И.М., Мирзаев У.Т., Хегай В.Н. Определитель рыб 
Узбекистана.-Ташкент: «Chinor ENK» , 2001.
ТӘБИЙ ПӘНЛЕРДИ ОҚЫТЫЎДА «ПАНОРАМИКАЛЫҚ КӚРИНИС» 
ТҤРИНДЕГИ ВЕРТУАЛ СТИМУЛЯТОРДАН ПАЙДАНАЛЫЎ 
 
Д.О.Базарбаева
1
, У.А.Жолдасова
2
,
 
Ж.М.Реимбаева
3
 
Химия-биология факультети, Ботаника,экология ҳәм оны оқытыў 
методикасы кафедрасы оқытыўшысы, 1
г
 Биология оқытыў методикасы 
тәлим бағдары талабасы 
 
Ӛзбекстан 
Республикасы «Билимлендириў ҳаққындағи нызамы 
«Кадрларды таярлаў миллий дәстүри»ҳәм олардың орынланыўын 
тәмийинлеўши басқа ҳүжжетлерде оқытыўдың замагӛй информациялық ҳәм 
педагогикалық технологиялары ҳәм сол арқалы үзликсиз тәлим 
нәтийжелилигин асырыўға ӛз алдына итибар берилген. Педагогикалық 
технологиялар билим бериўдиң замагӛй усылларынан ең әҳмийетлиси болып, 
оларды қолланыў талабалардың жеке шахсын раўажландырыў ҳәм 
қәлиплестириў мүмкиншилигин бериўши оқыў қураллары есапланып, ӛзине 
тән дидактикалық ҳәм методикалық тийкарларға ийе. 
Биология оқытыў методикасы тәлим бағдары да әмелий сабағын 
шӛлкемлестириўде информациялық оқытыў технологияларынан кеңнен 
пайдаланылмақта. 
Оқыў процесинде моделлерден пайдаланыў жаңа усыл емес. Бурыннан 
оқыў үйрениў дәўиринде моделлерден пайдаланылып келмекте. 
Стимуляторлар оқыў процесиниң раўажланып барыўына да барлық 
үзиндилеринен : баслаўыш тәлимнен баслап жоқары оқыў орынланыўына 
дейин, әпиўайы тил үйрениўден сол механикалық тараўларға дейин 
қолланыўы мүмкин. Кейинги ўақытларда, ҳәттеки, медицина тараўында да 
стимуляторлардан пайдаланып келмекте. Бирақ, биз усы илимий мийнетте 
тийкарғы итибарымызды компьютер стимуляторларына қаратамыз.

Витуаль барлық атамасын биринши қәдемлери панорама сыпатында 

түсиндип келген. Панорама – грек сӛзинде «кӛриў майданы» деган мәнисти 
аңлатады. Панорама түрли формаларға йие болып, олар: сызылған, 
формаланған, сүўретке алынған ҳәм видео фильм кӛрнисиндеги түри болып 
табылады. Хабар технологияларында панорама 360 градус мүйеш астында 
кӛриў мүмкиншилигине ийе сүўрет түсиниледи. Панорама арқалы адам бир 
ноқаттан пүтин барлық кӛрнисти кӛриў мүмкиншилигине ийе болады. 

---

230 
Панорамалық сүўретлерден пайдаланған түрде виртуал саяхатлар 
шӛлкемлестириў 
ҳәзирги 
күнде 
талабаларды 
оқытыўдың 
үнемли 
усылларының бири болып есапланады. Саяҳатшылар ҳәм қызығыўшылар 
түсинигин және байытыў ҳәм ол ҳаққында толық түсинип алыў имканиятын 
береди ҳәмде белгили бир мәнисте талабаларға кӛтериңки кайпият 
бағышлайды.
Интернетте пайдаланған оқыўшылар бир панорамалық сүўретти ашып
сабақта пайдаланғаннан кейин әлбетте кейингилерине қызығыўшылығы 
аратады, кейингилерин ашып кӛргиси, пайдаланғысы келеди. Мәселен, 
www.3dmekanlar.com – Саудия Арабиядағы муқаддес жерлер ҳәм тарихый, 
тәбият естеликлерин виртуал түрдеги саяхат шӛлкемлестириў сайты мысал 
бола алады. Сайтта муқаддес объектлер, мешитлер, тарийхый, тәбийий 
естеликлер ҳәм усығын мысал бола алады, усыған уқсаған жерлер сүўретке 
алынып панорамалар таяраланды. Талабалар еркин үйлеринде отырып усы 
орталыққа түсип қалғандай, имаратларды кӛриў мүмкин. Сайттың кӛп 
пайдаланыўы экономикалық нәтийжелилиги жүдә жоқары.Бирақ усы менен
бирге кемшилиги де жоқ емес. Мысал ушын, интернет тезлиги тӛмен 
жерлерде булл вертуал панорамаға кириў ҳәм пайдаланыў қыйынласыўы 
мүмкин.
Бул интерактив процесс оқыў процесиниң ӛзиниң абзаллығы кӛп 
материаллық қәрежетти талап етпейтуғын, талабаларды ҳәр тәреплеме 
раўажландыратуғын модел болып табылады. 
Әмелий сабағын ӛткериў барысында тапсырмаларды орынлаў 
процесинде талабалар: 
Пәнди және де тереңирек үйренеди 
Олардың дӛретиўшилиги раўажланады 
Компьютер әмелий дәстүрлери мүмкиншиликлерин және де тереңирек 
үйренип , еркин пикирлеўди үйренеди, билим, қәниге, кӛнликпелери еле де 
болса қәлиплеседи. 
Әдебиятлар: 
1.
Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда 
инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог-ўқитувчилари учун
амалий тавсиялар). – Т.: ―Истеъдод‖ жамғармаси, 2008. – 180 б.