Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 
Сассиқ ковракдан фойдаланиш усуллари 
Сассиқ коврак
(Ферула асса фоедита)
соябонгулдошлар 
Апиацеае
 
оиласига мансуб, бўйи 1 м га етадиган кўп йиллик ўт ўсимлик. 8-9 йилдин 
сўнг поя чиқаради. Пояси тик ўсувчи, йўҳон, юқори қисми шохланган. 
Илдизолди барглари бандли, чўзиқ ѐки ланцецимон уч бўлакка бўлинган. 
Поядаги барглари майдароқ, бир неча марта пацимон қирқилган бўлиб, қини 
билан кетма-кет ўрнашган. Оч сариқ рангли, беш бўлакли гуллари мураккаб 
соябон тўпгулига йиғилган. Меваси қўшалоқ писта. 
Март-апрел ойларида гуллайди, меваси апрел-майда етилади.
 
Географик тарқалиши
. Сассиқ коврак Ўрта Осиѐдаги даштларда, 
ялангликларда, қумли чўлларда, соғ тупроқли ерларда, баъзан тоғ олди 
текисликларида ўсади. 
Қўлланиладиган қисми
. Тиббиѐтда сассиқ ковракнинг илдизидан 
олинадиган елими — асфетида ишлатилади. Уни олиш учун поя чиқармаган 
ўсимликнинг илдиз атрофи чуқур кавланади 
ва илдизнинг юқори томонидан озгина жойи 
кесиб қўйилади. Шу ердан оқиб чиққан елим 
ертасига қотгандан кейин йиғиб олинади. 
Кимѐвий таркиби
. Сассиқ ковракнинг 
илдизи таркибида 67,31% гача крахмал ва 9% 
смола, 0,4% гача ефир мойи бор. Илдизидан 
олинган асфетида 9,35-65,15% смолалар, 12-
48% елим, 5,8-20% ефир мойи ва бошқа 
бирикмалардан (умбеллиферон кумарини, 
ферула кислотаси ва унинг смола спиртлари 
билан ҳосил қилган ефирлари) таркиб топган. 
Елим-смола ефир мойи таркибида ўсимликка 
саримсоқ ҳидини берувчи органик сулфидлар 

---

381 
(65% гача), пинен, π-оксикумарин ва бошқа бирикмалар бўлади. 
Ишлатилиши.
Сассиқ ковракнинг елим-смоласи қадимдан халқ орасида 
турли касалликларни даволаш учун қўлланиб келинган. Абу Али ибн Сино бу 
елим-смолани меъда, буйрак, талоқ, жигар касалликларини даволашда ҳамда 
бачадондан қон оқишини тўхтатувчи, иштаҳа очувчи, сийдик ҳайдовчи, 
бўғинлар оғриганда оғриқ қолдирувчи дори сифатида ишлатган.
Сассиқ коврак елим-смоласи халқ табобатида томир тортиши, ўпка сили, 
ўлат, захм, кўкйўтал, тиш оғриғи, асаб касалликларини даволаш учун ҳамда 
қувват берувчи, балғам кўчирувчи ва гижжа ҳайдовчи дори сифатида 
қўлланилади. Сассиқ ковракнинг ѐш новдаларини янчиб, қатиққа 
аралаштирилиб, хавфли шишлар ва захмга даво қилинади. 
Елим-смола настойка ва емулсия ҳолида тиббиѐтда астма, томир 
тортишиши ва асаб касалликларида ишлатилади.