%zbekstan respublikasi a

Topıraqtın` gewekliligin anıqlaw

Topıraqtın` gewekliligi topıraqtın` ko`lem ha`m salıstırmalı salmaqlarının` ayırmasınan kelip shıg`adı. Ol to`mendegi formula ja`rdeminde anıqlanadı.

Bunda: P-ulıwma geweklilik, % te,

D-topıraqtın` salıstırmalı salmag`ı, g/sm³,

DV-topıraqtın` ko`lem salmag`ı, g/sm³,

100-% ke aylandırıw.
Topıraqtın’ agregatlıq quramındag’ı dinamikasın anıqlaw

Topıraq strukturası dep ko’lemi ha’m forması boyınsha topıraqlardın’ ha’r qıylı bo’lekshelerge bo’liniw uqıbına aytıladı.

Agronomiyalıq ko’z-qarastan en’ a’xmiyetlisi suwda juwılıp ketpeytug’ın bekkem bo’leksheler esaplanadı. Strukturasız topıraqlar bolsa, olar erip ezilip ketetug’ın bo’lekshelerden turadı.

Ko’p jıllıq ha’m bir jıllıq sho’pler egilgennen keyingi atızlarda, tın’ jerlerde, organikalıq to’ginler berilgen jag’daylarda topıraq strukturası jaqsı boladı.

Bir neshshe vegetaciyalıq da’wirlerden keyin topıraqtın’ bekkem bo’lekshelerge iye joqarg’ı qatlamı tez buzıladı ha’m keyin to’mengi qatlamlarda buzıla baslaydı. Bug’an bir neshshe sebepler ta’sir etedi.

Topıraqtın’ agregatlıq quramının’ dinamikasın anıqlawdın’ bir qansha usılları bar. Solardan en’ a’hmiyetlisi N.İ.Savinov usılı esaplanadı.

N.İ.Savvinov usılı menen anıqlaw

Topıraqtı analizge tayarlaw. 1 kg topıraq alıp onı qurg’aq halaqa keltiriledi. Diametri 10, 7, 5, 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm lik eleklerden o’tkiziledi. Elektin’ joqarısı qaqpaq penen bekitiledi. Ha’r bir elek arqalı o’tken topıraq o’lshenedi ha’m ha’r bir frakciya boyınsha o’tken toıpraqtın’ qattı bo’lekshelerinin’ procent mug’darı esaplap shıg’arıladı. Bunda 1 kg alg’an topırag’ımız 100% dep, al aldın’g’ı o’lshep alıng’andıg’ı shıqqan u’lgi mug’darı X-dep esaplanadı.

Awırlıg’ı 50 g bolg’an topıraq agregatlarının’ ortasha shıdamlıq procentlerin anıqlaw ushın ortasha u’lgi alınadı. Bunın’ ushın ha’r bir elekten o’tken frakciyalardın’ yarımına ten’ mug’darı alınadı, al 0,25 mm eleklerdin’ ko’zsheleri pitip qalatug’ın bolg’anlıqtan olardan u’lgi almasa boladı. Ulıwma ortasha u’lgi esaplap atırg’anda onı esapqa alsaq onda ortasha u’lgi 2 ma’rte o’lshenip alınadı.

Qurg’aqlay elew ushın

Topıraqtın’ atı	Frakciya o’lshemi	Frakciya awırlıg’ı, gr	Frakciyanın’ procentlik mug’darı	Topıraqtın’ ortasha o’lshem u’lgisi, gr
	10
	10-7
	7-5
	5-3
	3-2
	2-1
	1-0,5
	0,5-0,25
	0,25
	Summa	1000	100%	50